Tímarit Máls og menningar - 01.09.2017, Síða 100

H u g v e k j a
100 TMM 2017 · 3
Síðasti sagnfræðingurinn reyndist
búa í kofa skammt frá Hveravöllum. Það
var orðið dimmt þegar yfirhagfræðing-
inn bar þar að með fylgdarliði sínu,
enda voru engin norðurljós á himni, þau
höfðu öll verið seld á frjálsum markaði,
og úr kofanum barst aðeins dauft kerta-
ljós. Við enda hans var stórt búr með
bréfdúfum sem sváfu nú svefni hinna
réttlátu með gogginn undir öðrum
vængnum; þær voru tækið sem síðasti
sagnfræðingurinn notaði til samskipta
við umheiminn. Hann sat sjálfur fyrir
durum úti, niðursokkinn í hugsanir
sínar, með fjarræn augu og strauk hundi
sínum; sá var af gömlu íslensku kyni
með sperrt eyru og hringaða rófu, hafði
mannsvit og gegndi nafninu Sámur.
Sagnfræðingurinn var beinaber, með
úfið og grátt hár og grátt skegg sem náði
niður að belti, hann var í þykkri lopa-
peysu, slitnum flauelsbuxum, brúnum
að lit, og með sauðskinnskó á fótum.
Yfirhagfræðingurinn kastaði á hann
kveðju og sagði honum í stuttu máli frá
erindi sínu, hann nefndi hið dularfulla
dánarorð varðmannsins, sem væri
sennilega lykillinn að öllu, en skýrði þó
ekki frá hlutverki tölvunnar. Síðasti
sagnfræðingurinn hlustaði á hann án
þess að mæla orð af vörum, og leit öðru
hverju til himins.
Þegar yfirhagfræðingurinn hafði
lokið máli sínu, stóð síðasti sagnfræð-
ingurinn þegjandi upp, gekk inn í kof-
ann og kom út að vörmu spori með ryk-
fallna bók í hendi. Hann leit á gestinn
og mælti „þú munt vera hagfræðingur,
það sé ég á eyrunum“, setti svo upp gler-
augu og las hátíðlega, eins og prestur
væri að tóna:
„Einn fiskur er enn ótaldur er mér
vex heldur í augu frá að segja fyrir vaxt-
ar hans sakir, því að það mun flestum
mönnum ótrúlegt þykja. Þar kunna og
fæstir frá honum nokkuð að segja gjörla,
því að hann er sjaldnast við land eða í
von við veiðarmenn, og ætla ég ekki
þess kyns fisk margan í höfum. Vér köll-
um hann oftast á vora tungu hafgufu.
Eigi kann ég skilvíslega frá lengd hans
að segja með álnatali, því þeim sinnum
sem hann hefur birst fyrir mönnum þá
hefur hann landi sýnst líkari en fiski.
Hvorki spyr ég að hann hafi veiddur
verið né dauður fundinn, og það þykir
mér líkt að þeir sé eigi fleiri en tveir í
höfum, og öngvan ætla ég þá auka geta
sín á milli, því ég ætla þá sömu jafnan
vera og eigi mundi öðrum fiskum hlýða
að þeir væri svo margir sem aðrir hvalir
fyrir mikilleika sakir þeirra og svo mik-
illar atvinnu sem þeir þurfa.“
Síðasti sagnfræðingurinn lokaði bók-
inni, og þagði smástund. Síðan tók hann
hægt og prófessorslega til máls:
„Þessi mikli hvalfiskur sem hér er frá
sagt er einnig kallaður „lyngbakur“, en á
lærðra manna máli heitir hann „Jascon-
ius“. Af honum ganga ýmsar sögur sem
hér voru ekki greindar, því höfundur er
vísindamaður og vill halda sig við stað-
reyndir. En í mörgum þeirra segir að
sjómenn hafi séð hvalinn liggja rétt
undir yfirborðinu með lyngi gróið bak
upp úr, og þar hafi þeir gengið upp í
þeirri trú að það væri eyja. Þeir hafi
tekið til við að kveikja eld en þá hafi
hvalurinn rumskað og stungið sér niður
í djúpin.
Nú þykir mér líkast að þessi eyja sem
þú segir frá og hvarf svo skyndilega hafi
verið þetta bak, semsé tergum Jasconii,
og eftir drjúgan svefn, því þessar miklu
skepnur eru latar, hafi hann kafað og
synt burt. Kannske hefur varðmaðurinn
– sem hafði lesið fornar bækur í ein-
angruninni – séð hvalstirtluna gnæfa
við himin og þá hefur hinn ægilegi
sannleikur lokist upp fyrir honum.
Venjuleg stórhveli gátu kafað niður á
þúsund metra dýpi eins og ekkert væri,