Tímarit Máls og menningar - 01.09.2017, Síða 105

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2017 · 3 105
kunni ekki gott að meta og hafði ómót-
stæðilega þörf fyrir að setja út á eða rífa
niður það sem móðir hennar hafði fram
að færa. Áreiðanlega bjó að baki fjar-
stæðukennd hugmynd Regínu, fluga sem
hún hafði fengið í höfuðið sem barn, að
móðir hennar ætti að einhverju leyti sök
á dauða eiginmanns síns. (27–28)
Hér birtist á snarpan hátt hvernig Álf-
rún vinnur með ólíkar persónur, ólíkar
þarfir, minningar og úrvinnslu á tráma.
Arndís er orðfá og sér ekki ástæðu til að
ræða hlutina frekar en fólk af hennar
kynslóð. Regína er hinsvegar viðkvæm
og það áfall að missa föðurinn hefur
aldrei gróið – enda kemur í ljós undir
lok sögunnar að viðskilnaðurinn var
vægast sagt dramatískur. Dóttirin man
aðeins gagnrýni móðurinnar meðan
móðirin man aðeins það að hún hefur
alltaf stutt við bakið á dótturinni. Báðar
hafa gleymt því sem hin man, móðirin
er uppteknari af því góða sem hún hefur
gert og gleymir, eða kýs að gleyma, þeim
átökum sem krefjandi uppeldi felur í sér
með tilheyrandi aga. Dóttirin gleymir
hinsvegar alfarið því sem henni finnst
sjálfsagt, að móðir hennar hefur alltaf
verið til staðar fyrir hana og gert það
sem hún getur fyrir hana. Þannig tala
þær gersamlega í kross, sérstaklega því
Arndís sér ekki ástæðu til að ræða
málin og er blind á þörf Regínu fyrir
hughreystingu. Á sama hátt eru ‚svikin‘
aldrei rædd, fyrir Arndísi er það eitt-
hvað sem ekki er hægt að útskýra né
afsaka, meðan lesandi getur ekki annað
en snúist á sveif með Regínu þegar hún
lýsir ástæðum blekkingarleiksins sem
hún setur á svið fyrir móður sína.
Þannig blandast saman erfið sam-
skipti, erfiðar minningar og gleymska.
Gleymskan getur líka verið meðvituð,
ákvörðun um þögn, en þetta atriði ræðir
Gunnþórunn einmitt í bók sinni.
Gleymska er ekki bara eitthvað eitt,
heldur margþætt, allt frá því að vera
bæling sálgreiningarinnar yfir í að vera
samfélagsleg þöggun. Í ljósi titilsins
mætti hugsa sér að bæði minningar og
gleymska séu ákveðnar fórnir sem þarf
að færa til að hægt sé að halda áfram,
minningar Regínu um föður sinn halda
henni fanginni, meðan Arndís nær að
halda áfram með líf sitt þrátt fyrir áfall-
ið. Þó er ekki úr vegi að velta fyrir sér
afstöðu Arndísar, sem er afar föst fyrir,
en undir lokin kemur fram að hún
klippti harkalega á samskipti við bræður
sína eftir að þeir höfðu svikið hana um
skartgripi sem hún átti að erfa eftir
móður sína. Í báðum tilfellum sést
hvernig Arndís er ófær um að gefa
nokkuð eftir og þarna kemur fram tvö-
feldni gleymskunnar: bræðurnir eru
aldrei nefndir og ‚gleymast‘ því, en jafn-
framt gleymast þeir aldrei, einmitt
vegna þess að Arndís heldur í minning-
una um svikin.
Sviðsetningar
Líkt og í Siglingunni um síkin fléttar
Álfrún samfélagsleg mál og sögu inn í
Fórnarleikana, en sagan gerist yfir langt
tímabil. Þessi mál eru þó aldrei rædd, en
koma bara við sögu sem óljós sviðs-
mynd. Seinni heimsstyrjöld og ástandið
dúkkar óvænt upp þegar Guðgeir heim-
sækir móður sína til að kveðja hana, en
hún hefur áhyggjur af þjónustustúlkum
sínum. Þegar sonurinn telur ólíklegt að
þær séu „þannig konur“, svarar Sólborg
því til að það þurfi „engar „þannig
konur“ til að lenda í þessu svokallaða
ástandi. Það geti hent hverja sem er og á
hvaða aldri sem er“ (180). Guðgeir er
agndofa „yfir skyndilegu umburðar-
lyndi hennar“ (180). Enn á ný birtast
átökin í samskiptum, en Sólborg hefur
alla tíð verið ströng móðir og bannar
reyndar syni sínum að kalla sig
‚mömmu‘, krefst þess að hann noti nafn