Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Page 32

LoveStar fatast flugið þegar á líður sem sést
á því að hann hneykslast þegar Ragnar lætur
hugmynd koma sér á roknaflug, brjálæðislega
hugmynd um markaðssetningu á LoveDeath.
Hann vill ekki lengur feta sðmu brautina.
LoveStar missir tökin til Ragnars sem er ósvff-
inn eins og LoveStar var á yngri árum. LoveStar
ól hann af sér. Allt gengur út á markaðslega
hagkvæmni. Þeir sem ekki láta reiknast inn í
hana súpa seyðið af því, verða útilokaðir frá
LoveDeath og verður kastað í Vítispyttinn eða
Heklulogana. Útreikningar sýna aðeins 17%
arðsemi á heilum ársfjórðungi! Finnst einhverj-
um í alvörunni að „aðeins" 17% arður af rekstri
LoveDeath sé lítill, tæpir 9.980 milljarðar? Hvað
segja hluthafarnir? Krafan um arðsemi er enda-
laus. Allt er efni sem má virkja og græða á.
Jónas Hallgrímsson er leiðarminni í sögunni.
Á honum má aldeilis græða. í hlutarins eðli ligg-
ur að höfundur vitnar í þennan stórrómantíker
sem ólst upp undir Hraundranga og var alla tíð
merktur honum, skáldið sem orti um sjálfa ást-
arstjörnuna sem LoveStar kennir sig við. Suðr-
ið andar, gullnir lokkar eru kembdir og greiddir,
á einum stað er sveinn í djúpum dali, Öxnadaln-
um, og f lokin eru ævintýraleg og óraunveruleg
ferðalok. Þar þekki ég líka höfundareinkenni
Andra Snæs sem hefur í fyrri bókum sínum
vitnað talsvert í bókmenntaarfinn og söguna á
húmorískan hátt. Hins vegar er rómantík sög-
unnar ekki sérlega rómantísk. Henni er varpað
fyrir róða enda er öllu stýrt í fyrirframákveðinn
farveg, sjálfstæði er hafnað sem og sjálfbærni
og smekk. Náttúran er tölugerð og svipt tilfinn-
ingum, sérstaða Vftis t.d. eyðilögð með því að
nýta það til að sturta þangað niður dauðum
skrokkum fólks sem neitar að borga fyrir far
með LoveDeath. Öxnadalur er gerður að risa-
vöxnum skemmtigarði til að anna þeim mark-
aði, þeirri stemningu, sem hann býr sjálfur til.
Rómantíkin hefur verið hlutgerð og henni sjálfri
úthýst í merkingu orðanna smekkur, tilfinninga-
hiti, einstaklingshyggja, náttúrudýrkun og
áhersla á þjóðleg og alþýðleg verðmæti. Tungu-
málinu er misboðið, sjálfstæðinu og þá ekki síð-
ur náttúrunni. Að vfsu er Jón Sigurðsson settur
á ægilegan stall sem er á skjön við þessa af-
neitun á sjálfstæði manna. Þar að auki grípur
samfélagið, þ.e. LoveStar, inn í smekk manna
á afþreyingu og öðru hégómlegu. Allar hreyf-
ingar er hægt að reikna út, sjálfstæði er þyrnir í
auga og væntanlega hægt að reikna það út úr
flestum í fyllingu tímans.
Allegórískt má með góðu móti lesa umhverf-
isvernd inn í söguna. Ragnar er himinlifandi
með kraumandi Víti á Austurlandi þegar honum
dettur það í hug. Hann vill sýna fólki myndrænt
fram á að því hefnist fyrir að vilja ekki borga fyr-
ir hinstu ferðina, brennandi skot út í geiminn;
það fólk fær ókeypis ferð í logandi helvfti, og í
því logandi helvíti engist fórnarlambið íslensk
náttúra. Hvað eru meiri hagsmunir og hvað
minni? Hvaða óefnislegu gæðum er fórnað fyr-
ir hin efnislegu? Allt er lagað að markaðnum,
túrismanum, framleiddar eru risavaxnar lóur
(sem eru 73% kalkúnar) og ótal eintök af Mikka
Mús sömuleiðis, allt af því að þá hugmynd er
hægt að selja ferðalangnum. Allt fyrir markað-
inn. Markaðurinn stjórnar.
Hugmynd ræður.
Eða hvað?
Hugmynd vikið frá
Hugmynd réð.
Heimurinn er tilraunastofa en að lokum bíður
hugmyndavaðallinn skipbrot, siglir í strand,
fuðrar upp og eyðileggst. Hugmynd er sem
sagt ekki eilíf. Þegar hugmyndin um miðstýr-
ingu hefur grasserað í nokkra áratugi, ef til vill
mannsaldra, gengur hún sér til húðar, brennur
upp, skilur eftir sig sviðna jörð í orðsins fyllstu
merkingu en jafnframt möguleika á nýju lífi,
nýrri gróðursæld, nýrri von þar sem fræið með
öllum bænunum finnst. Hugmyndin fremur
sjálfsmorð.
Það sem gerir LoveStar frábrugðna öðrum
vísindaskáldsögum sem ég hef lesið er hið æv-
intýralega, barnslegur gáski, og talsverður ótrú-
verðugleiki; allar kríur heims safnast til Parísar,
ísbirnir geta ekki stökkbreyst úr hvítum björn-
um í appelsínugula af gefnu tilefni og finna aðra
lausn til að lifa af, foreldrar spóla barn til baka
og eignast það aftur, úlfur með rennilás á mag-
anum gleypir mann og annan í heilu lagi og
bjargar þannig lífi þeirra. Lóan er mögnuð upp i
risastærð svo að ferðamaðurinn sjái hana betur
og þegar lóan lifir ekki stærð sína af, getur ekki
flogið eða sýnt neina sjálfsbjargarviðleitni, er
framleitt meira af henni. Þar að auki er vorboð-
inn Ijúfi étinn, rómantíkin sjálf. Lóan er fjölda-
framleidd fyrir tilbúinn markaðinn og er ekki
lengur sjálfbær frekar en tófan, úlfurinn, maður-
inn sjálfur eða náttúran í heild sinni. Hið nátt-
úrulega er fjarlægt, hið sjálfsprottna virt að
vettugi, allt mælt, vegið og metið í höfuðstöðv-
um LoveStars. Verk mannanna geta sannan-
lega ruglað veruleikaskyn dýra og haft óaftur-
kræf áhrif á gang náttúrunnar. Mér er t.d. sagt
að í nýafstöðnu stríði í írak hafi hitinn af spreng-
ingunum ruglað tímaskyn fugla. Náttúran er
forgengileg ef menn gæta ekki að sér. Vald
okkar er mikið og þegar okkur er treyst fyrir því
verðum við að fara vel með það. Einhver mann-
anna verk ollu því að kríurnar söfnuðust til Par-
ísar og randaflugurnar til Chicago í upphafi bók-
ar. LoveStar-veldið náði að metta heiminn svo
af bylgjum að öll kerfi gáfu sig, þ.á m. hin sjálf-
virku rötunarkerfi dýra.
Veröld ný og góð eftir Aldous Huxley og
1984 eftir George Orwell eru rosalegri vísinda-
skáldsögur að því leyti að allt það sem gerist í
þeim virðist geta gerst, þær eru raunverulegri.
LoveStar (bókin) hefur of barnslega ævintýra-
legan blæ til að maður trúi á tæknina, risavaxn-
ar lóur, LandnámsTófuna, margfaldan Mikka
Mús, dauða menn brennda á lofti, dauðaleit að
heimkynnum Guðs, fræið sem leiðir bókina
áfram og endinn. Að sumu leyti er bókin eins
og gríðarlega sjálfstætt framhald af Sögunni af
bláa hnettinum, barnabók Andra Snæs og Ás-
laugar Jónsdóttur myndlýsara, sem kom út fyr-
ir fjórum árum og fjallaði um skilning á átökum
góðs og ills. Hér bera kaflarnir líka lýsandi heiti
til að auðvelda yfirsýn yfir bókina. Ævintýrið er
samt stærst í LoveStar þegar úlfurinn ber Sig-
ríði og Indriða burt úr eyðileggingunni og pen-
ingafnyknum í lok bókar. En hvert?
Ævintýri líkust
LoveStar er samt ekki bara ævintýri þótt margt
sé ævintýralegt við bókina, líka ævintýralega
fjarstæðukennt. Hugmyndaauðgi er auðvitað
megineinkenni bókarinnar og í senn helsti
kostur hennar og helsti galli. Lesandi tekst
auðveldlega á flug yfir öllum þessum aragrúa
hugmynda um hvernig breyta mætti gjörvöllum
heiminum, tækni sem boðuð er möguleg,
ímyndunarafli og ævintýrum bókarinnar, hvern-
ig takmörkunum sem við þekkjum er rutt í
burtu. Vísindi færa mönnum ást og hamingju,
frið og einingu. Þannig sver sagan sig í ætt við
vísindaskáldskap. Hún endar á núllpunkti þar
sem eftirlifendur þurfa að endurskoða kerfið
eins og það leggur sig. Allt var lagt undir, þótt
af öðrum væri, og öllu fórnað. i lok bókar tekur
við splunkunýr heimur. Efni bókarinnar skil ég
sem gagnrýni á markaðsvæðingu fyrst og
fremst og valdníðslu. Hraðinn er aukinn á
kostnað rómantíkur og sjálfsprottinna gæða
lífsins, nándar og persónulegheita. Enginn get-
ur treyst vinum sínum, ekki einu sinni foreldr-
um, því að allir eru uppteknir af eigin græðgi og
þröngum heimi. Samfélagið gerir sitt ýtrasta til
að hámarka arðinn af lífi manns og dauða. Og
til þess að þegnarnir geri ekki uppsteyt tryggja
vísindin þeim velsæld í orði kveðnu og ham-
ingju með EFTlFtSjÁNNi.
Fórnarkostnaður hugmyndasældarinnar er
rýr persónusköpun og losaraleg framvinda sem
byggist á afar mörgum stökum hugmyndum,