Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Page 34

Ásgeir Jónsson
Hjálpsami Þjóðverjinn sem hvarf
Hinn 15. nóvember árið 1915 fengu öll grunn-
skólabörn á Akureyri frí frá kennslu. Þeim var
safnað saman undir styrkri stjórn Halldóru
Bjarnadóttur skólastýru og síðan fylktu þau liði
niður að höfn. Krakkaskarinn nam staðar við
síldarbátinn Helga magra, sem var að leggja
út til síldveiða við Noreg, og hélt tónleika við
káetudyrnar. Akureyrska fréttablaðið íslending-
ur lýsti því svo í frétt, þremur dögum síðar, að
börnin hefðu verið að syngja góðan gest úr
garði „er svo lengi hafði kynt sig hér sem stak-
an barnavin." / frétt Islendings mátti einnig lesa
að nokkrir bændur hefðu gengið til skips með
útskorinn göngustaf til handa gestinum góða
og sömu leið fóru fulltrúar frá bæjarstjórn Akur-
eyrar með forláta blekbyttu.
Gesturinn var Þjóðverji, George H.F. Schrader
að nafni, sem skyndilega birtist á Akureyri vor-
ið 1912. Nú, rúmlega 90 árum seinna, veit eng-
inn af hverju hann kom hingað og hvað rak
hann til þess að fara aftur rúmlega þremur
árum síðar. Vitað var að honum hafði græðst
töluvert fé í viðskiptum í Bandaríkjunum og
þeim fjármunum hafði að miklu leyti verið var-
ið til góðgerðamála fyrir vestan haf og á íslandi.
Haft var á orði á Akureyri að hann hefði orðið
fyrir einhverju áfalli - sumir sögðu ástarsorg en
aðrir nefndu ástvinamissi - sem hefði fengið
hann til þess að brjóta blað í lífi sínu og verja
auðæfum sínum til hjálpar öðrum. Við brottför
hans stóð eftir nýtt hestahótel á Akureyri sem
hann gaf bæjarfélaginu og tvær bækur er hann
hafði gefið út á íslensku á eigin kostnað og áttu
að vera þjóðinni til upplýsingar. Hét önnur Heil-
ræði til ungra manna í verzlun og viðskiftum og
hin Hestar og reiðmenn á íslandi. Síðan bætir
vikublaðið íslendingur eftirfarandi setningu við,
eftir að góðverk Schraders hafa verið talin:
Þegar litið er á þetta alt, sem ókunnugur og
vandalaus maður gerir fyrir okkur sjálfa og
skepnur vorar er óskiljanlegt ef menn ekki
sjá á bak honum með óblandinni virðingu og
hreinni þakklætistilfinningu.
Þessi setning er sterk brýning til Akureyringa
að sýna Schrader gamla þakklæti og hún virðist
ekki hafa verið skrifuð að ástæðulausu. Þjóð-
verjinn hjálpsami virðist hafa gengið um götur
Akureyrar í þrjú ár og viljað hjálpa fólki með fjár-
gjöfum, bréfaskriftum og hollráðum um hina
ólíkustu hluti, allt frá viðskiptum, matargerð og
meðferð búfjár til þess að kenna börnum nýja
leiki. Mjög víða hnýtur hann um óvana sem
hann vill venja þjóðina af. Alls staðar sér hinn
nákvæmi Þjóðverji leiðir til þess að auka fram-
leiðni í lífi og starfi landsmanna ef þeir aðeins
vildu viðurkenna yfirburði erlendra siða og
vinnubragða yfir sínar eigin venjur. En lands-
menn neita að taka hann alvarlega og botna
ekki í afskiptasemi hans. Þeir virðast jafnvel
hafa litið á hann sem furðufugl og reynt að
leiða hann hjá sér. í viðauka bókarinnar um
hesta og reiðmenn dregur Schrader saman við-
brögð íslendinga við þeim hollráðum sem þeim
voru gefin.
Þeir gegna því ekki, þeir þykjast kunna það
alt miklu betur. ... Alt hvað er lagt til að gera,
»dugir ekki á íslandi, við verðum að hafa það
eins og við gerum.« Þannig gætum vér
hugsað oss, að ísland tilheyrði alt öðrum
heimi, og íslendingar væru guðs útvalin þjóð
- eða þá útskúfuð þjóð, eftir því hvort farið er
eftir raupi þeirra af sjálfum sér og öllu ís-
lenzku, eða þá eftir kveinstöfum þeirra yfir
fátæktinni og jarðveginum.
Þetta finnst Schrader ekki aðeins vera þver-
móðska heldur einnig vanþakklæti gagnvart
þeirri miklu fórn er honum finnst sjálfum að
hann sé að færa íslendingum með því að dvelja
á meðal þeirra. Af þeim sökum hafa þeir íslend-
ingar sem komu niður að höfn til þess að
kveðja hann líklega glatt hann meira en þeir
gerðu sér grein fyrir. Schrader kom þó ekki upp
á þiljur til þess að þakka fyrir söng eða gjafir.
Hann lá sjúkur og hjálparvana í koju á Helga
magra eftir að þrír hásetar höfðu stuttu áður
borið hann þar niður. Þar var hann tárfellandi og
tautaði fyrir munni sér: „Krakkar, krakkar,
krakkar." Og aðeins þremur dögum seinna
henti hann öllum sínum skjölum og skilríkjum
út í mitt Atlantshafið og kastaði síðan sjálfum
sér á eftir. Og hvarf.
Sagan af dvöl Schraders á Akureyri felur þess
vegna í sér dálitla ráðgátu um ríkan mann sem
yfirgaf vini og ættingja vorið 1912 og kaus að
verja þremur síðustu árum ævi sinnar í það að
hjálpa Akureyringum með ýmsa hluti. En hér
hangir samt mun fleira á spýtunni. Þegar farið er
yfir verk Schraders á Akureyri, skrif hans um ís-