Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Síða 35

tmm
bls. 33
Stærsta verk Schraders á Akureyrí var bókin
Hestar og reiðmenn á íslandi
sem út kom 1915. Mynd þessi
birtist í bókinni en við hana skrifaði
Schrader: „Einn af „beztu
reiðmönnum í heimi!" Hann
patar og ber fótastokkinn."
lendinga og blaðafréttir af öllu saman, vakna
margar spurningar um eðli hjálpseminnar. Og þá
sérstaklega hvaða skyldur sá hjálpsami leggur á
þá sem hann hjálpar, og hvaða þakklæti hann vill
fá í staðinn. Og hvort hjálpin sé í raun gagnleg
þegar öllu er á botninn hvolft. Staðreyndin er sú
að hjálpsemin og afskiptasemin eru náfrænkur.
Hjálparstarfsemi er oft blinduð af forsendum og
fordómum þess sem leggur slíkt erfiði á sig svo
að hún kemur ekki að gagni nema að litlu leyti.
Og þeir sem taka við hjálpinni gera það oft af
gæsku við þann sem lætur hana í té fremur en
gagnsemi hjálparinnar sjálfrar. Sagan af starfi
Schraders á Akureyri þegar ísland var fátækasta
land Vestur-Evrópu gæti þess vegna sýnt (hnot-
skurn af hverju hjálparstarf meðal vanþróaðra
þjóða kemur oft fyrir lítið.
Heimsmaður á íslandi
Schrader er svo lýst að hann hafí verið stór,
frekar feitlaginn maður, a.m.k. á efri árum, og
nokkuð stórskorinn í andliti. Hann var eins og
nafnið gefur til kynna af þýskum ættum en
hafði starfað á verðbréfamarkaðnum á Wall
Street ( 35 ár áður en hann kom hingað. Að
sögn hafði hann gefið hús sitt og innanstokks-
muni til fátækra og ánafnað mestum hluta fjár-
muna sinna sérstöku félagi sem hann stofnaði
í Bandaríkjunum og bar nafnið „Society for
Improving the Condition of the Poor", auk
þess sem hann hafði verið félagi í fjölda góð-
gerðafélaga þar í landi. Af skrám bandarískra
bókasafna að dæma var Schrader fæddur árið
1858. Hann hafði dvalist ( Falmouth á Englandi
áður en hann kom til Akureyrar, en þar gaf
hann út bók árið 1911 um almenningsskóla og
áritaði eitt eintak í febrúar 1912 ef marka má
skrár breskra bókasafna. Ljóst er af formála
bókarinnar Hestar og reiðmenn á Islandi að
hann hafði áður komið til íslands og líklega
ferðast um landið, a.m.k. hafði hann komið til
Reykjavíkur auk Akureyrar. Hann virðist því
hafa komið að könnuðu landi og með þeim
ásetningi að dveljast langdvölum þegar hann
kom til Akureyrar vorið 1912.
Hann dvaldist á Hótel Akureyri þann tíma er
hann var í höfuðstað Norðlendinga og virtist
aldrei skorta fé. Hótel Akureyri var stórt og
glæst timburhús með tveimur turnum, reist
árið 1901, og talið eitt besta hótel á landinu (
þann tíma og þótt víðar væri leitað. Þar hefur
Schrader notið flestra þeirra þæginda sem
heldra fólk í Evrópu gerði kröfu um í þá daga.
Hótelhaldarinn, Vigfús „vert" Sigfússon, var
með verslunarpróf frá Kaupmannahöfn og tal-
aði helstu tungumál Evrópu reiprennandi. Hót-
elið var rekið á evrópskan mælikvarða sem er
t.d. vel lýst í ferðaminningum barónessu von
Grumbkow. Á þessum tíma var viðskiptaum-
hverfið á íslandi algerlega opið fyrir erlendum
viðskiptum og fjárfestingum. Akureyri var þá í
beinu siglingasambandi við útlönd og litlu
meira mál fyrir bæjarbúa að skreppa til Eng-
lands en til Reykjavíkur. Stór hluti bæjarbúa bar
dönsk eða þýsk ættarnöfn og hafði komið til
Akureyrar til þess að versla, brugga öl, baka
brauð, búa til lyf eða smíða úr gulli. Hinn alþjóð-
legi andi Akureyrar sést einnig af því að margir
útlendingar, sem hingað komu í ýmsum erinda-
gjörðum, dvöldust á Hótel Akureyri ásamt
Schrader.
Samt var það skoðun Schraders að erlendar
nýjungar væru ótrúlega seinar að ryðja sér hér
til rúms og að landsmenn litu um of til Kaup-
mannahafnar í flestum efnum. í viðauka um
búnaðar- og kaupsýslumál sem Schrader lætur
fylgja með bók sinni um hesta og reiðmenn
kemur fram að hann hafi reynt að beita sam-
böndum sínum erlendis, einkum í Bandaríkjun-
um, til þess að koma Akureyringum í ný versl-
unarsambönd og kaupa nýmóðins tæki til
landsins. Hann pantar til að mynda vélaklippur
til þess að rýja sauðfé og lætur selja á Akureyri.
Hann reynir að athuga hvort hægt sé að selja
saltað sauðaket og æðardún ( Bandaríkjunum,
svo ’eitthvað sé nefnt. En samt virðist koma lít-
ið út úr þessum tilraunum. Aðstoð Schraders
við akureyrska kaupahéðna virðist fyrst og
fremst felast í lítilli bók sem kom út stuttu eft-
ir komu hans og bar nafnið: Heilræði fyrir unga
menn í verziun og viðskiftum. En í þeirri bók
speglast að nokkru lífsskoðun hans sjálfs.
Heilrseði fyrir unga menn
Schrader virðist hafa gefið út ofangreinda bók
snemma árs 1913, en hún var kynnt í frétta-
blaðinu Norðurlandi 22. mars. Þar er bókin
auglýst með þeim hætti að Schrader sé „vest-
heimskur auðmaður og mannvinur". Ennfrem-
ur er sagt í fréttinni að hann hafi rekið stórversl-
un ( New York, brotist til bjargálna af eígin