Tímarit Máls og menningar - 01.06.2003, Page 63

tmm bls. 61
„Dauði Rússinn" var stúdentasöngur sem
Strindberg hafði sennilega lært á níunda ára-
tugnum hjá nánum finnskum vini, glaðlynda
myndhöggvaranum Ville Vallgren. Söngurinn átti
rætur að rekja til atviks tveimur áratugum fyrr:
Þegar rússneski landstjórinn í Finnlandi féll frá
fengu finnskir stúdentar í Helsinki fyrirmæli um
að syngja sorgarsöngva við útförina. Þeir hlýddu
- það er að segja: þeir tóku traustataki dapurlegt
rússneskt þjóðlag og sömdu við það vægast
sagt níðangurslegan texta á finnsku þess efnis
að nú væri til grafar borinn dauður svikahrappur.
Rússarnir skildu vitaskuld ekki orð af því sem
sungið var. Vallgren gerði hugmyndina víð-
fræga, en bæði lagi og texta var hvað eftir ann-
að breytt. ( Berlín ku „Dauði Rússinn" til dæmis
hafa verið dansaður við tónana frá sorgarmarsi
Chopins. í norrænu listamannanýlendunni í Grez
utanvið París var uppfærður afkáralegur lát-
bragðsleikur um „Dauða Rússann", þegarfrétt-
ir bárust um að kapítalisti allra tíma, bankamað-
urinn A.O. Wallenberg, hefði safnast til feðra
sinna. Ekki þarf að koma á óvart að bæði Finnar
og Pólverjar í Berlín, fulltrúar tveggja þjóða sem
voru undir járnhæli Rússa, skyldu taka saman
höndum um að svívirða harðstjóra, einkanlega
ef þeir voru rússneskir. Og ekki var verra að það
skyldi gert við tónlist eftir pólsku þjóðhetjuna
Chopin. Það var satanistinn Przybyszewskí sem
hafði á hendi tónlistarflutninginn - tæknilega
kannski ekki einsog best varð á kosið, en inn-
lifunin og ofsinn voru þeim mun ríkari. Strind-
berg átti aldrei eftir að gleyma því kvöldi.
Flauta og veiðihorn í farteskinu
Það ætti að vera orðið Ijóst að Strindberg - sem
margir telja hafa verið raunamæddan, tortrygg-
inn, ruddalegan og uppstökkan - var í rauninni
oftlega ærslafullur félagi og ástríðufullur tónlist-
arunnandi. Brátt hafði hann líka fundið aðra krá
í Berlín sem átti eftir að verða eftirlætisstaður
hans, og það fyrsta sem hann gerði var að veð-
setja gítarinn sinn. Án gítarsins ferðaðist Strind-
berg ógjarna um heiminn, og helst hafði hann
líka í farteskinu flautu og veiðihorn. Einhverju
sinni hafði hann siglt útí sænska skerjagarðinn
án veiðihornsins, og þá var Axel bróðir hans
skikkaður til að senda það með næstu ferju.
Hornið er varðveitt í Strindbergsafninu í Stokk-
hólmi. (Karin dóttir Strindbergs sagði frá því að
hann hefði eittsinn bjargað Siri konu sinni und-
an illvígum tarfi með því að klifra uppí furutré
og leiða athygli tarfsins frá henni með áköfum
hornblæstri meðan Siri kleif yfir girðingu. Hug-
rekki Strindbergs var ekki sérlega tilkomumikið
- nema við skrifborðið: þar var hann djarfur og
stórhættulegur. En hann virðist semsagt hafa
haft fyrir venju að bera hornið við beltið þegar
hann reikaði útí náttúrunni!) Gítarinn sem
Strindberg veðsetti á kránni í Berlín - sem hann
gaf heitið Zum schwarzen Ferkel (Svarti grís-
inn) eða bara Ferkel og varð fræg í bókmennta-
August Strindberg var mikill
áhugamaður um Ijósmyndun.
Flér stillir hann sér upp með gitar-
inn fyrir framan eigin myndavél.
Með þessum hætti tók hann
margar myndir af sjálfum sér.
Myndin var tekin árið 1888,
þegar hann var 39 ára gamall.
sögunni - var einn af sex gítörum sem hann
átti um ævina. Tónlist var ofin inní allt hans ævi-
verk.
Sýnir og rimmur
Gítarinn sem um ræðir var stilltur með sér-
kennilegum hætti, meðþví Strindberg vildi gera
hendinguna að meðskapandi þætti í tónlistar-
flutningi. Þetta er eitt af mörgum dæmum þess
að þegar seint á nítjándu öld ól Strindberg á
tónlistarhugmyndum sem ekki gerðu að marki
vart við sig aftur fyrren fram komu forkólfar
frammúrstefnunnar eftir seinni heimsstyrjöld.
Sé þannig litið á málið er Strindberg einhver
allra djarfasti nýjungamaður tónlistarsögunnar,
enda var Arnold Schönberg með hann á heilan-
um. í einu bréfinu sér Strindberg fyrir sér sigl-
ingu eftir Signu gegnum París og heldur áfram:
... leikandi á ný hljóðfæri, sem ég hef fundið
upp, ný lög sem ég læt náttúruna (hendinguna)
finna upp, syngjandi söngva með ferundum og
áttundum heiltóna sem enginn hefur heyrt..."
En líka þegar hann fann upp „óheyrða" tónlist
var hann dæmigerður skrifborðsgarpur; skorti
dirfsku nema þegar hann mundaði pennann.
Tónlistarhugmyndirnar urðu einungis hnyttnar
hugdettur (ritverkum hans og bréfum, en voru
aldrei leiddar til lykta í klingjandi tónlist. Annars-
konar snillinga þurfti til að hagnýta þessa
dirfsku; það er ekki fyrren á seinni árum að
hugmyndir Strindbergs hafa orðið að veruleika
í tónsmíðum.
En „rangstilltur" gítar Strindbergs varð strax
tilefni einnar af mörgum rimmum á Ferkel.
Þegar málarinn Edvard Munch og Ijóðskáldið
Gunnar Heiberg lentu í rifrildi greip hin bráð-
lynda frú Oda - sem gift var norska málaranum