Gripla - 2019, Blaðsíða 50
GRIPLA50
Einvörðungu Flateyjarbók af A-gerð og AM 657 c 4to af B-gerð geyma
söguna heila.
Hér er ekki ætlunin að ræða gerðirnar fjórar og mismun þeirra né
heldur þau textafræðilegu rök, sem flokkun handritanna er reist á; um
það efni skal vísað í inngang Helle Jensen að útgáfu Eiríks sǫgu víðfǫrla frá
árinu 1983. Rétt er þó að láta þess getið, að enda þótt C-gerðin sé einungis
varðveitt í 17. aldar handritum, virðast þau geyma söguna í upphaflegastri
mynd.10 Hér verður á hinn bóginn hugað að því, hvaða orsakir kunna að
hafa legið til þess, að Eiríks saga víðfǫrla var skráð í fyrrnefnd fimm mið-
aldahandrit, og hvers vegna henni var skipað þar niður í handritunum sem
raun ber vitni. Ástæða er til að ætla, að þar hafi efni sögunnar ráðið mestu
eins og raunar er við að búast. En í annan stað má ætla, að sögusýn mið-
alda hafi sömuleiðis skipt miklu. Er þá – í örstuttu máli sagt – átt við þá
kristnu sýn miðaldamanna,11 að saga veraldar sé línuleg og endanleg, henni
sé stjórnað af Guði, og taki hún til alls tíma heims (tempus mundi), allt
frá sköpuninni, syndafallinu og burði Krists til dómsdags (spanni m.ö.o.
Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi, rit 49 (reykjavík: Stofnun Árna Magnússonar á
íslandi, 2000), 325; Stefán Karlsson, „Skrifarar Þorláks biskups Skúlasonar“, Skæðagrös.
Skrif til heiðurs Sigurjóni Björnssyni sjötugum 25. nóvember 1996, ritstj. Sölvi Sveinsson
(Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag, 1997), 183; endurpr. með „Eftirmála“ Stefán
Karlsson, Stafkrókar, 389; Stefán Karlsson, „íslensk bókagerð á miðöldum“, Íslenska
söguþingið 28.–31. maí 1997. Ráðstefnurit I, ritstj. Guðmundur J. Guðmundsson og Eiríkur
K. Björnsson (Reykjavík: Sagnfræðistofnun Háskóla íslands og Sagnfræðingafélag íslands,
1998), 290–291; endurpr. Stefán Karlsson, Stafkrókar, 235–236. – Jón Helgason tímasetur
GKS 2845 4to til „the first quarter of the 15th century“, The Saga Manuscript 2845, 4to in
the Old Royal Collection in the Royal Library of Copenhagen, útg. Jón Helgason, Manuscripta
Islandica 2 (Kaupmannahöfn: Ejnar Munksgaard, 1955), xii; Hubert Seelow hins vegar
tímasetur GKS 2845 4to – raunar einvörðungu á grundvelli stafsetningar annarrar rit-
handarinnar (af tveimur) – „auf die Zeit um oder nach 1450“, Hálfs saga ok Hálfsrekka, útg.
Hubert Seelow, Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi, rit 20 (reykjavík: Stofnun Árna
Magnússonar, 1981), 105–106, tilv. 106.
10 Sbr. Eiríks saga víðfǫrla, útg. Helle Jensen, lv; Helle Jensen, „Eiríks saga víðfǫrla: appendiks
3“, 503–504.
11 Sjá nánar um eftirfarandi t.d. Franz-Josef Schmale, Funktion und Formen mittelalterlicher
Geschichtsschreibung. Eine Einführung. Mit einem Beitrag von Hans-Werner Goetz (Darm-
stadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1985), 28–54 og tilv. til fræðirita þar; Hans-
Werner Goetz, Geschichtsschreibung und Geschichtsbewußtsein im hohen Mittelalter, Orbis
mediaevalis, Vorstellungswelten des Mittelalters 1 (Berlín: Akademie Verlag, 1999), einkum
91–97 ásamt tilv.; ennfremur Svanhildur óskarsdóttir, „Um aldir alda. Veraldarsögur
miðalda og íslenskar aldartölur“, Ritið. Tímarit Hugvísindastofnunar Háskóla Íslands 5/3
(2005): 111–133.