Gripla - 2019, Blaðsíða 258
GRIPLA258
heimsósóma þar á meðal Aldarhátt og Flærðarsennu. Bæði falla þau að
trúarlegri heimsmynd 17. aldar þar sem velferð og sáluhjálp mannsins var
það sem raunverulega skipti máli og litið var á veröldina sem vandlega
skipulagða sköpun Guðs. Bæði eru þó mun veraldlegri en Aldasöngur. Þar
er trúarlífið í landinu í brennipunkti auk þess sem trúfræðileg útlistun er
fyrirferðarmikil. í Aldarhætti er sjónarhornið aftur á móti veraldlegt þar
sem samtíðarmenn höfundar eru gagnrýndir fyrir dáðleysi í samanburði
við fornar hetjur. í Flærðarsennu er á hinn bóginn fremur lögð áhersla á þá
lífsspeki að hamingja mannsins felist í að búa við frið og vera sjálfum sér
nógur en að staldrað sé við eilífa sálarheill hans.60
Samanborið við þessi kvæði orkar mjög tvímælis að líta á Aldasöng sem
veraldlegt heimsósómakvæði. Kvæðið skiptist eins og bent hefur verið á í 37
erindi í lengstu varðveittu gerðinni. Af þeim er rúmur helmingur trúarlegs
efnis.61 Má þar nefna tvö fyrstu erindin og þrjú þau síðustu. Bjarni hóf
kvæði sitt með ákalli til Guðs um að hann blási honum anda sinn í brjóst
við samningu þess. í kjölfarið kemur svo persónuleg játning skáldsins
í 2. erindinu. Kvæðinu lauk Bjarni svo með lofgjörð á svipaðan máta og
Hallgrímur Passíusálmum sínum síðar (sjá 37. erindi).
Hér verður litið svo á að Aldasöngur greini sig á marktækan máta frá
flestum öðrum þekktustu heimsósómakvæðunum í því að hann beri skýrari
einkenni trúarlegra bókmennta en þau. Virðist rúmur helmingur kvæðisins
augljóslega vera trúarlegur en ekki aðeins ortur út frá trúarlegri heims-
mynd. Þetta helst svo í hendur við að kveðskapur Bjarna skálda eins og
hann kemur fram m.a. í Aldasöng er bæði persónulegur og frumlegur.62 Þá
ber að hafa í huga að fyrr á tíð hafa menn litið á kvæðið sem trúarlegt eins
og heiti þess í handritum bendir til. í handritinu Adv. 21.7.17 kallast það
„Eirn psalmur med sínum tón“ en „Umm Islands Hrørnan. Ein psalmvijsa
60 Margrét Eggertsdóttir, Barokkmeistarinn, 228, 234, 236, 239–240. Böðvar Guðmundsson,
„Nýir siðir og nýir lærdómar“, 427–429. Hallgrímur Pétursson, Ljóðmæli I, Ritsafn
Hallgríms Pétursonar I, Margrét Eggertsdóttir bjó til prentunar, Stofnun Árna Magn-
ússonar á Íslandi. rit 48 (reykjavík: Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi, 2000), 15–21,
24–41.
61 Hér er átt við erindi 1–2, 20–23 og 25–37. Auk þeirra fjalla svo 12 erindi (8–19) um
siðbótina og afleiðingar hennar en þau eru þó ekki öll trúarleg í sama skilningi og fyrr-
nefndu erindin.
62 Böðvar Guðmundsson, „Nýir siðir og nýir lærdómar“, 455. Sjá og Páll Eggert ólason,
Seytjánda öld, 331. Stefán Einarsson, Íslenzk bókmenntasaga, 246.