Gripla - 2019, Blaðsíða 51
51
seculum), en síðan taki við eilíf sæla eða eilíf fordæming. Skiptist verald-
arsagan í heild sinni í sögu sex heimsaldra (aetates) og fjögurra heimsvelda
(regna), sem hafi runnið sitt skeið frá austri til vesturs, og sé Rómaveldi hið
fjórða og síðasta í röðinni og muni standa til heimsendis. Sérhver atburður
(res gesta) sögunnar sem og allt jarðneskt sé verk Guðs og þar af leiðandi
guðleg opinberun – verk, sem Guð lætur gerast samkvæmt forsjón sinni
(divina providentia) mönnunum til sáluhjálpar á vegi þeirra til hjálpræðis,
enda sé öll saga – allt frá syndafallinu til endurlausnarinnar – hjálpræð-
issaga, framrás „opus restaurationis“, eins og Hugo frá St. Viktor (d. 1141)
kemst að orði,12 og er hlutverk sagnaritarans að leggja sitt af mörkum til
skilnings á hjálpræðisverki Guðs með fræðandi dæmum sögunnar.13 í lok
miðalda breytist hins vegar sýn manna í þá veru, að „mörk heimsmynd-
arinnar færast út í tíma og rúmi og sjónarsviðið víkkar fram og aftur sem og
út á við allt upp í hið óendanlega og óvissa“, eins og Herbert Grundmann
kemst snilldarlega að orði.14 Því má ætla, að skrifarar handritanna 50–60 af
Eiríks sǫgu víðfǫrla frá nýöld hafi haft aðrar ástæður til að skrifa upp söguna
og velja henni stað í verkum sínum en miðaldaskrifararnir. Athugunin hér
verður þess vegna einskorðuð við miðaldahandritin fimm.
Verður þá næst fyrir að stikla á efnisþræði sögunnar.
Eiríkr, sonur Þrándar konungs, er fyrstur réð fyrir Þrándheimi,
streng ir þess heit eitt jólakvöld að halda suður í heim að leita þess stað-
ar, „er heiðnir menn kalla Ódáinsakr, en kristnir menn jǫrð lifandi
12 Hans-Werner goetz, „Die ,geschichte‘ im Wissenschaftssystem des Mittelalters“,
Franz-Josef Schmale, Funktion und Formen mittelalterlicher Geschichtsschreibung. Eine
Einführung. Mit einem Beitrag von Hans-Werner Goetz (Darmstadt: Wissenschaftliche
Buchgesellschaft, 1985), 198 o.áfr., tilv. til Hugos frá St. Viktor 204.
13 Sbr. Joachim Ehlers, „Historiographische Literatur“, Europäisches Hochmittelalter, ritstj.
Henning Krauß, Neues Handbuch der Literaturwissenschaft 7 (Wiesbaden: Akademische
Verlagsgesellschaft Athenaion, 1981), 433–437.
14 Tilv. lokaorð í riti Grundmanns hljóða svo óstytt á frummálinu: „Erst wo das Weltbild in
Zeit und Raum sich entgrenzt und der Blick nach vor- und rückwärts wie nach außen ins
Grenzenlose und Ungewisse geht, hört das Mittelalter auf, das sich als Endzeit begriff, und
der Mensch muß sich anders auf seine Stellung in der weitergehenden Geschichte besinnen,
anders auch seine eigene Geschichte erforschen und darstellen, soweit ihm ihre Zeugnisse
und Erfahrungen nach menschlichem Ermessen Gewißheit und Einsicht geben können.“
Herbert Grundmann, Geschichtsschreibung im Mittelalter. Gattungen – Epochen – Eigenart
(Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1965), 75.
E i r í k s s a g a v í ð f ǫ r l a Í MIÐaLDaHanDrItuM