Gripla - 2019, Blaðsíða 252
GRIPLA252
Líklega hefur uppeldið á prestssetrinu í Húsafelli sett mark sitt á
kveðskap Bjarna og haft áhrif á hann að öðru leyti. Venslamenn hans
kunna líka að hafa mótað hugsunarhátt hans.32 Ljóst er t.d. að hann var
biblíufróður og vel að sér í kristnum fræðum, jafnvel lútherskum trúar-
lærdómum, eins og sýnt verður síðar.33 Þrátt fyrir stétt sína og stöðu virðist
hann hafa verið vel upplýstur húmanisti af alþýðlegri gerð.34
Jón Þorkelsson taldi Bjarna hafa verið eitt af fremstu skáldum samtíðar
sinnar en þó hafa verið nokkuð gamaldags á sinni tíð og að hann hafi ekki
verið laus við kaþólskan hugsunarhátt.35 Við þetta í grunninn jákvæða
mat kann Jón ekki síst að hafa haft Aldasöng í huga. Ekki er að undra þótt
hugarheimur manns af kynslóð Bjarna Borgfirðingaskálds hafi verið
mótaður af hugsunarhætti miðalda enda ekki raunhæft að ætla að andleg
menning og hugmyndir heillar þjóðar hafi breyst í einni svipan við siða-
skipti. Breytir þá ekki öllu hvort um trúarhugmyndir eða viðhorf í verald-
legum efnum var að ræða. Þótt Bjarni hafi verið alinn upp á prestssetri
hefur sama máli gilt um hann og flesta aðra. Siðbreytingin, þ.e. menningar-
leg mótun þjóðarinnar að lútherskum anda, tók margar kynslóðir og má líta
svo á að hún hafi a.m.k. staðið allt fram á 18. öld.36
Nokkuð hefur varðveist af kveðskap eftir Bjarna umfram Aldasöng.
Má þar nefna tvennar til þrennar rímur. Honum auðnaðist þó ekki að
ljúka Rímum af Flóres og Leó fyrir andlátið. Það segir nokkuð um stöðu
32 B.J. var tengdur Jóni Þorsteinssyni (1570–1627) píslarvotti í Vestmannaeyjum og náskyldur
Böðvari Jónssyni (um 1550–1626) í Reykholti en hann var höfuðklerkur í Borgarfirði og
Skálholtsbiskupsdæmi, vel að sér og skáldmæltur. Páll Eggert ólason, íslenzkar æviskrár I,
293. Páll Eggert ólason, Menn og menntir IV, 709–710.
33 B.J. vísaði til Ritningarinnar á a.m.k. tveimur stöðum í Aldasöng. í upphafi þriðja erindis má
greina a.m.k. óbeina vísun í Jes. 11. 6–7 án þess að henni sé fylgt eftir efnislega. í lok fjórða
erindis vísaði hann svo til dæmisögu Krists í Matt. 25.1–13 um hyggnu og fávísu meyjarnar
sem biðu brúðgumans en það er eskatólógískur texti. Þá orti B.J. sérstakt kvæði eða sálm
út frá 44. kap. Opinberunar Jóhannesar. Páll Eggert ólason, Menn og menntir IV, 714–715.
Opinberunarbókin sem er apókalyptískt rit, en apókalyptík fjallar um endalok heimsins og
er þar með í ætt við eskatólógíu.
34 Sjá Páll Eggert ólason, Menn og menntir IV, 23–24. Stefán Einarsson, Íslenzk bókmenntasaga
874–1960 (Reykjavík: Snæbjörn Jónsson & Co. H.F., 1961), 246–247.
35 Jón Þorkelsson, Om digtningen på Island, 398, 402. Páll Eggert ólason leit einnig á B.J. sem
eitt af höfuðskáldum síns tíma. Páll Eggert ólason, Menn og menntir IV, 711–712. Sjá og
Páll Eggert ólason, Íslenzkar æviskrár I, 174.
36 Loftur Guttormsson, Frá siðaskiptum til upplýsingar, Kristni á íslandi III, ritstj. Hjalti
Hugason (Reykjavík: Alþingi, 2000), 111.