Gripla - 2019, Blaðsíða 261

261
Gagnrýni á kristnihald og afstaða til siðbótarinnar
Gagnrýni á kristnihald í kjölfar siðaskipta myndar annan fyrirferðarmesta
hluta Aldasöngs eftir hinum trúarlega og tekur hann til 12 erinda eða um
þriðjungs kvæðisins.66 Ekki er því að undra þótt kvæðið hafi orðið tákn
fyrir það túlkunarviðhorf að allt hafi staðið með meiri blóma um daga
páfadómsins (8. erindi) og að almennt hafi verið litið svo á að Bjarni hafi
talið að öllu hafi hrakað við siðaskiptin: trúarháttum, mannúð, mannkær-
leika, atvinnuvegum og jafnvel veðurfari og landsgæðum.67 Þessi túlkun er
vissulega nærtæk þar sem Bjarni greip í þessum hluta kvæðisins til þeirrar
algengu aðferðar í heimsósómakvæðum að bera samtímann saman við fyrri
tíma.
Gagnrýni Bjarna er vissulega að hluta til á almennum nótum og saman-
burður hans tekur jafnvel til hreinna hagrænna atriða (sjá 9. erindi). Þá
örlar líka á þeim skilningi að „kærleikur manna á milli“ hafi farið þverrandi
eins og líka kemur fram í hinum félagslega gagnrýna hluta kvæðisins (sjá
síðar).
Að hluta til var ádeilan þó sértæk og beindist að einstökum atriðum
þeirrar viðhorfsbreytingar sem orðin var. Gagnrýndi Bjarni t.d. þverrandi
trú á vitranir og drauma í hinum nýja sið (17.–19. erindi) þótt slík fyrirbæri
ættu sér sterka stoð í Ritningunni, bæði Nýja og Gamla testamentinu. Bent
hefur verið á í þessu sambandi að Bjarni skáldi hafi verið sannfærður um að
til væri hæfileiki til að sjá gegnum „[…] hóla, holt og steina“, og hafi hann
sjálfur verið skyggn.68 Mikill munur er þó á skyggni og vitrunum á borð
við þær sem hér er um að ræða.
Þrátt fyrir þessa gagnrýni má færa rök að því að afstaða Bjarna skálda til
siðbótarinnar sem slíkrar hafi þó alls ekki verið neikvæð. Það kemur best
fram í því, eins og drepið hefur verið á, að hinn trúarlegi hluti kvæðisins
myndar uppistöðu þess en þar er að finna hreinan og kláran lútherskan
trúarlærdóm. Þá kemur fram jákvæð afstaða til siðbótarinnar í lok 12.
erindis þar sem segir að þrátt fyrir ýmiss konar afturför sé kenningin þó
„[…] fögur að vanda.“ Þá kemur eindregin jákvæð afstaða til siðbótarinnar
66 Hér er átt við 8.–19. erindi. 17. erindið er hluti af sérefni B-handrita. Erindi 11 er hér talið
með en það er þó líka hluti af félagslegri ádeilu kvæðisins. Hér spannar sama þema nokkra
efnisþætti kvæðisins líkt og raun er á með endurlausnarstefið (sjá framar).
67 Páll Eggert ólason, Menn og menntir IV, 711–714.
68 Jón Þorkelsson, Om digtningen på Island, 402–403.
„ aLLt HafÐ I annan rÓ M […]“