Gripla - 2019, Blaðsíða 192
GRIPLA192
„Félagið um rétta notkun prentfrelsis“ var borgaralegur, frjálslyndur
félagsskapur sem barðist fyrir málfrelsi en gegn ritskoðun. Borgararnir
vildu þrengja hag konungs og aðalsmanna og nota málfrelsið í skoðana- og
hagsmunabaráttu sinni. Markmið félagsins náðist með stjórnarskránni
og hlutverki þess lauk þar. Eðlilegt er að líta á sögu þessa félags í beinu
framhaldi af frönskum og amerískum byltingum, frelsisþróun í Mið-
Evrópu sem smám saman breiddist út á jaðrana og sókn borgarastéttar sem
í krafti iðnbyltingar sölsaði undir sig eignir, völd og orðræðu.
í seinna bindi Udvalgte Sagastykker (1854) eru tuttugu og þrjú sögu-
brot. útgefandi Sagastykker II var eins og áður kom fram Iversens forlag.
Hjá þeirri útgáfu komu út merkar bækur sem ætlað var að efla áhuga
á íslenskum bókmenntum og norrænum miðaldatextum, eins og til
dæmis kvæðasafnið Snót og Bjowulfs Drape, et gotisk Heltedigt fra forrige
Aartusinde.
í vali Gríms Thomsen á sögubrotunum sem hann endurritar má gjörla
sjá áhrif samtímans. Sögunum í sýnisbókum Gríms er ætlað að styðja
sjónarmið málfrelsis og frjálslyndisstefnu og sýna auk þess klassískar
dyggðir og skapgerðareinkenni sem hann staðhæfði, meðal annars í tveimur
markverðum bókmenntagreinum, að einkenndu norrænar fornbókmenntir
og gerðu þær jafngildar klassískum ritum Grikkja og Rómverja.19 Slíkra
dyggða leitaði borgarastétt Evrópu í bókmenntum miðalda til þess að gera
þær að sínum og sanna jafnframt að fulltrúar borgaralegs frelsis og réttlætis
ættu sér langa fortíð. Sýnisbækur Gríms eru skýrt dæmi um þá endurritun
sem André Lefevere ræðir í bók sinni um þýðingar, endurritun og hagræð-
ingu bókmenntaarfsins:
Hvort sem endurritarar vinna þýðingar, bókmenntasögu eða ágrip,
uppflettirit, sýnisbækur, gagnrýni eða ritstýrðar útgáfur, þá aðlaga þeir
og hagræða að einhverju marki upprunalegu verkunum sem unnið er
með, venjulega í þeim tilgangi að þau falli að hugmyndafræðilegum
og skáldskaparfræðilegum meginstraumi eða -straumum samtímans.
Þetta kann einnig að vera mest áberandi í alræðisríkjum, en mismun-
andi „túlkunarskólar“ í opnari þjóðfélögum munu hafa svipuð áhrif
á endurritun.20
19 Kristján Jóhann Jónsson, Grímur Thomsen, 176.
20 André Lefevere, Þýðingar, endurritun og hagræðing bókmenntaarfsins, María Vigdís Kristjáns-
dóttir þýddi (Reykjavík: Þýðingasetur Háskóla íslands, 2013), 31.