Gripla - 2019, Blaðsíða 122
GRIPLA122
quid dereliquisti me + Sator + arepo ten⟨e⟩t + opera + rotas + Christus
uincit + Christus regnat + Christus imperat + In nomine patris et filii et
spiritus sancti. (34v1–35r2)41
Á síðmiðöldum þróaðist mikil andakt kringum píslir Krists og hélst í
hendur við aukna dulhyggju. Nýjar klausturreglur áttu mikinn þátt í
þessu, ekki síst fransiskanar, en umþenking pínu Krists varð með tímanum
einnig lykilatriði í trúarlífi leikmanna.42 Þessa sér merki í íhugunarritum,
í myndlist og í helgileikjum og að sjálfsögðu einnig í litúrgíunni og í
bænabókum. Tvennt varð fólki einkum að efniviði: sár Krists, sem gáfu
tilefni til nákvæmra og á stundum allt að því gróteskra útfærslna, og orð
hans á krossinum. í kaflanum hér að ofan eru Fjórða og Sjötta orð Krists
tilfærð (í öfugri röð) en ákallið Elí, Elí, lama sabaktaní kemur einnig fyrir í
nafnarununum sem áður var fjallað um. Á bl. 30v8–10 í 461 er enn fremur
að finna þessa ráðleggingu: „Ef þu geingr uillur j myrkre [ok se] haska
u[on] syng þetta. Elon elon lamazabatani deus meus [+ deus] meus + wt
quid dereliquisti [me]“.43 í þessum mismunandi birtingum Fjórða orðsins
í handritinu má sjá hvernig tengist saman guðspjall og eilítið frjálsleg út-
legging á því (sbr. iktsýkin), sú áhersla á sjö orð Krists á krossinum sem
útbreidd var orðin á sextándu öld og trú á sérstaka virkni nafna Guðs, ekki
síst þeirra sem framandi eru. Jafnframt fáum við innsýn í praktíska notkun
þessara bjargráða: Mælt er með söng.
Svipuð tengsl milli formlegrar litúrgíu, alþýðutrúar og algengra bjargráða
má sjá þegar kemur að sárum Krists. Á bl. 36r5–36v15 í 461 má lesa:
Ég manar þig ikt og kveisa og höfuðverk og tröllanálg, við sól og
mána og við þann [svo!] helgu stjörnu og fyrir þær helgu fimm undir
og hans helga dýra blóð, sem út rann af hans hægri síðu fyrir þann
[svo!] fyrstu manneskju er hann í heiminn skapti. [...] Ég manar þig
ikt fyrir þau sömu bönd sem vor herra Jesus Christus var bund-
inn með og fyrir þá sömu nagla sem negldir voru í gegnum hans
hendur og fætur, og fyrir þá sömu þyrnikórónu sem þrengd var að
41 Sbr. Alfræði íslenzk III, 113; Íslenskar bænir, 121. Styttri útgáfa af frásögninni er á bl. 37r12–16
í handritinu, sjá Alfræði íslenzk III, 115 og Íslenskar bænir, 123.
42 Duffy, Stripping of the Altars, 234–235.
43 Sbr. Alfræði íslenzk III, 110. Blaðið er nú skemmt en hefur verið heillegra þegar Kålund las
úr því.