Gripla - 2019, Blaðsíða 73

73
Á g r I P
Eiríks saga víðfǫrla í miðaldahandritum
Lykilorð: textafræði, handritafræði, eftirmáli Eiríks sǫgu víðfǫrla í Flateyjarbók,
hjálpræðissaga, upphafssögur miðaldabóka
Eiríks saga víðfǫrla segir frá norska konungssyninum Eiríki, sem heldur suður
í heim að leita Paradísar. Sagan er varðveitt í u.þ.b. 60 handritum í fjórum
mis munandi gerðum: A, B, C og D. Af þeim eru A- og B-gerðirnar frá miðöldum,
og C-gerðin, sem einungis er varðveitt í 17. aldar handritum, hefur verið það
sömuleiðis, en D-gerðin er blendingsgerð líklegast frá 17. öld. Frá miðöldum eru
því aðeins varðveitt Eiríks sǫgu-handrit af A- og B-gerð, fimm að tölu. Af A-gerð: 1.
GKS 1005 fol., Flateyjarbók, frá 1387 (sagan heil); 2. AM 720 a VIII 4to frá fyrri
helmingi 15. aldar (rúmlega þriðjungur varðveittur); 3. AM 557 4to, Skálholtsbók,
frá því um 1420 (tæplega helmingur varðveittur); af B-gerð: 4. AM 657 c 4to
frá 1340–1390 (sagan heil); 5. GKS 2845 4to frá því um 1420–1450 (rúmlega
helmingur varðveittur).
í greininni er kannað, hvers vegna Eiríks saga víðfǫrla var skráð í mið alda handritin
fimm og henni skipað þar niður í handritunum sem raun ber vitni. – í Flateyjarbók
segist skrifari/ritstjóri Flateyjarbókar í eftirmála við söguna hafa sett hana fremst í
bókina til að minna á, að „ekki er traust trútt nema af Guði“ og það sé lykillinn að
eilífu lífi. Þar af má álykta, að á sama hátt og Eiríks saga víðfǫrla er saga leitarinnar
að Paradís, er sérhver saga – Noregsveldissagan Flateyjarbók eins og hver önnur
saga – saga leitarinnar að Paradís, saga hjálpræðisins. Eiríks sǫgu víðfǫrla hefur því
verið valinn staður fremst í Flateyjarbók til að minna á hjálpræðissöguna. – AM
720 a VIII 4to er brot tveggja upphaflega samhangandi blaða, á fyrra blaðinu eru
lokin á Maríujartein og upphaf Eiríks sǫgu víðfǫrla, en á síðara blaðinu er brot úr
Lilju. Líkur benda til þess, að handritið hafi í öndverðu hafist með Maríujarteininni
og Eiríks sǫgu víðfǫrla, dæmigerðu inngangsefni miðaldabóka. – í AM 557 4to,
Skálholtsbók, stendur Eiríks saga víðfǫrla nú næst á eftir Hróa þætti heimska fremst
í áttunda og síðasta kveri handritsins. Rök hafa verið færð fyrir því, að áttunda
kver hafi í öndverðu verið í upphafi handritsins og verið fyrr skrifað en sögurnar,
sem nú eru fremst. Eiríks saga víðfǫrla hefur því upphaflega staðið framarlega eða
nánast fremst í handritinu. – í AM 657 c 4to stendur Guðmundar saga byskups næst
á eftir upphafssögum handritsins Mikjáls sǫgu hǫfuðengils, Maríu sǫgu egypzku og
Eiríks sǫgu víðfǫrla, dæmigerðum inngangssögum miðaldabóka; með þeim er vita
byskupsins sett í viðeigandi ramma hjálpræðissögunnar. – GKS 2845 4to geymir
níu sumpart óheilar sögur og þætti, og er Eiríks saga víðfǫrla nú áttunda sagan í
röðinni. Sýnt hefur verið fram á, að handritið hefur í öndverðu hafist með Yngvars
sǫgu víðfǫrla, Eiríks sǫgu víðfǫrla og Heiðreks sǫgu, en þar á eftir fylgdu sögurnar
og þættirnir, sem nú standa fremst. – Niðurstaðan af þessari athugun er því sú,
E i r í k s s a g a v í ð f ǫ r l a Í MIÐaLDaHanDrItuM