Gripla - 2019, Blaðsíða 262

GRIPLA262
fram í 16. erindi (sjá skáletur). Þar lýsir skáldið því yfir að um þess daga
sé heilagt orð Guðs boðað og það flutt í „bókum góðum“, þótt fáir gefi því
vissulega gaum. Lýsir þetta jákvæðu grundvallarviðhorfi til siðbótar innar.
Sú gagnrýni sem Aldasöngur er þekktastur fyrir beindist enda ekki að
kenningarlegum atriðum nema síður væri heldur að ýmsum ytri þáttum
kristnihaldsins. En Bjarni fullyrti að bækur, ornament, bílæti, líkneskjur
og klukkur fari forgörðum í samtíð hans (10.–13. erindi) um leið og
helgihaldinu fari hrakandi a.m.k við útfarir.69 Lýsing skáldsins á kirkj-
unum og nánasta umhverfi þeirra er líka ófögur eins og þar sem segir að
kirkjum sé ekki haldið við og skepnur traðki niður kirkjugarðana (sjá 13.
erindi skáletur).
í framhaldi af þeirri nöturlegu mynd af guðshúsunum og grafreit-
unum sem þarna er dregin upp gagnrýndi Bjarni svo sérstaklega einn þátt
kristnihaldsins, þ.e. útförina (14. og 15. erindi). Hann taldi henni mjög hafa
farið hrakandi um sína daga og væri hún þá um stundir jafnvel óvirðulegri
en verið hefði í heiðni.
Vissulega taldi Bjarni að yfirsöngnum eða helgihaldinu í tengslum við
útförina hafi farið aftur. Þess ber líka að gæta að í kirkjum siðbótarmanna
voru helgisiðir í tengslum við greftrun einfaldaðir mikið.70 Hefur sú breyt-
ing væntanlega ekki verið öllum geðfelld. Gagnrýni hans beindist þó
ekki síður að ytri hlið greftrunarinnar eða frágangi líksins í gröfinni og
umgengninni um kirkjugarðana. Víða í lútherskum löndum var grafreitum
raunar sýnd lítil ræktarsemi í kjölfar siðaskipta og að minnsta kosti fram á
18. öld.71 Lítið er vitað um stöðu mála hér á þeim tíma.
Ádeila er ávallt byggð á huglægu mati ekki síður en persónulegri reynslu
og/eða vitneskju. Af þeim sökum ber að varast að nota gagnrýni á borð við
þá sem Bjarni Borgfirðingaskáld setti hér fram sem heimild um raun-
69 Sjá lokahendingar 14. erindis.
70 Mest áhersla var lögð á að klukku væri hringt þegar líkið var borið að gröfinni og að
prestur varpaði rekunum. Var þetta mikil breyting borið saman við sálumessuna og önnur
ritúöl sem tengdust dauða og útför á kaþólskum tíma. Inger Marie Tønnessen, „Kirkelige
handlinger i etterreformatorisk tid – praksis og teologisk innhold“, Alt mellom himmel og
jord: Religion, prest og kirke i lokalsamfunnet, ritstj. Hans Hosar (ósló: Norsk lokalhistorisk
institutt, 2003), 69–73.
71 Jonsson, Magdalena, Rälla begravningsplats: Kulturhistorisk inventaring av kyrkogårdar/
begravningsplatser i Växjö stift 2007, bls. 5, kalmarlansmuseum.se, sótt 9. september 2019
af https://www.kalmarlansmuseum.se/site/assets/files/11880/ralla_begrav.pdf.