Gripla - 2019, Blaðsíða 257
257
ætíð talið hafa verið mun betra, líkt og raun er á í Aldasöng.56 Heimsósómi
Skáld–Sveins er talið elst slíkra kvæða hérlendra. Ekkert er um Svein
þennan vitað en kvæðið er talið ort um 1500 og af heiti þess er nafn
kvæðaflokksins dregið.57 Heimsósómi Skáld–Sveins er augljóslega ortur út
frá trúarlegri heimsmynd eins og kemur fram í því að þar er gert ráð fyrir
tilveru annars heims að þessu lífi loknu. Kemur þessi trúarlega hugsun best
fram í lokaerindinu (sjá skáletur):
Þú ert á þessu róti
með þvílíkt líf og sál
sem skilur við heiminn hér.
Þú ert ei gjör af grjóti,
þú getur ei klæðst með stál,
þú flytur ei fé með þér.
Tak þér vara því tími er aftur að venda,
trúna ber þér fram í veginn að senda.
Jesús Kristus láti oss lukku henda,
lífið gott og langt en bestan enda.58
Kvæði Skáld-Sveins þarf þrátt fyrir þetta ekki að flokkast sem trúarlegt,
heldur getur það að nútímaskilningi talist siðfræðilegt og/eða félagslegt. En
þar er varað við græðgi og ágrind og lýst afleiðingum slíkra ódyggða. Áhrif
trúarlegu heimsmyndarinnar eru þó augljós.
í vísnabók Guðbrands Þorlákssonar sem kom út 1612 er að finna
a.m.k. þrjú önnur heimsósómakvæði sem svipuðu máli gegnir um.59 Þá
orti trúarskáldið Hallgrímur Pétursson ýmis kvæði sem flokka má sem
56 Vésteinn ólason, „Kveðskapur frá síðmiðöldum“, Íslensk bókmenntasaga II, ritstj. Vésteinn
ólason (Reykjavík: Mál og menning, 1993), 373–374. Böðvar Guðmundsson, „Nýir siðir
og nýir lærdómar“, 437.
57 Böðvar Guðmundsson, „Nýir siðir og nýir lærdómar“, 373–376. „Skýringar“, 470.
58 Sjá og 12. og 15. erindi. „Um syndir og ósóma þessa heims: Gömul kvæði“, Vísnabók
Guðbrands, Jón Torfason og Kristján Eiríksson sáu um útgáfuna, inngangur og skýr-
ing ar eftir Jón Torfason, Kristján Eiríksson og Einar Sigurbjörnsson (Reykjavík: Bók-
menntafræðistofnun Háskóla íslands, 2000), 230.
59 „Annar heimsósómi gamall“, „Þetta kvæði kallast heimsósómi“ og „Þetta er eitt kvæði um
syndir og aðra ósiðu þessa heims“, Vísnabók Guðbrands, Jón Torfason og Kristján Eiríksson
sáu um útgáfuna, inngangur og skýringar eftir Jón Torfason, Kristján Eiríksson og Einar
Sigurbjörnsson (Reykjavík: Bókmenntafræðistofnun Háskóla íslands, 2000), 230–238.
Guðdómurinn er oftast nefndur í síðasttalda kvæðinu og getur það því talist trúarlegast.
„ aLLt HafÐ I annan rÓ M […]“