Milli mála - 2018, Side 65

GUÐRÚN KRISTINSDÓTTIR-URFALINO
Milli mála 10/2018 65
umræðu á tímum Molières þar sem hin stranga sannkristni, sem var
andsvar kaþólsku kirkjunnar við kenningum mótmælenda, virtist
ósamræmanleg þeim gildum velsæmis stimamýktar og yfirborðs-
mennsku sem þá réðu ríkjum í samkvæmis- og menningarlífinu.
Molière hafði áður tekið til umfjöllunar samfélagsleg hitamál sem
brunnu á samferðamönnum hans, þ.e. spurninguna um menntun
kvenna og félagslega stöðu þeirra með tilliti til hjónabandsins, og
þau leikrit nutu mikillar hylli.9 Því ákvað hann að taka gamalt
minni og fléttu úr ítölsku commedia dell’arte-hefðinni til að sýna í
skoplegu ljósi trúarlega leiðbeinendur kirkjunnar sem svo áberandi
voru í þjóðlífinu um þær mundir.10
En hvað er það í þessu meira en 350 ára gamla leikriti sem höfðar
svo mjög til samtíma okkar? Í þessari grein verður leikritið kynnt
í sögulegu samhengi og leitast við að gera grein fyrir hinu flókna
samspili trúar, valds og samfélags á tímum Molières. Síðan verður
þess freistað að rekja þessa sömu þræði í nokkrum af hinum fjöl-
mörgu uppfærslum á Tartuffe sem settar hafa verið á svið í Evrópu á
undanförnum árum, eins og þeir birtast í viðtölum við leikstjóra og
í umfjöllunum leiklistargagnrýnenda um sýningarnar. Að lokum
verður vikið að sýningasögu leikritsins hérlendis og viðtökum þess.
1. Tartuffe 1669
Gamanleikurinn Tartuffe er í fimm þáttum og bundnu máli eins
og flest leikverk sem skrifuð voru í Frakklandi á 17. öld, að
försunum undanskildum. Í fyrsta þætti er fjölskylda auðmannsins
Orgons kynnt til sögunnar. Heimilismenn eru í uppnámi yfir þeim
breytingum sem Tartuffe, nýr trúarlegur leiðbeinandi (fr. directeur
de conscience) Orgons, hefur komið á í fjölskyldunni. Orgon og móðir
hans, frú Pernelle, hafa tekið upp strangkristileg viðhorf og mein-
lætalíf að fyrirmynd Tartuffes og ætlast til hins sama af öðrum.
Aðrir í fjölskyldunni – Elmíra, síðari kona Orgons, Cléante, bróðir
hennar, Maríanna og Damis, börn Orgons af fyrra hjónabandi, og
þernan Dorine – vantreysta þessum nýja heimilisvini og væna hann
9 Um er að ræða École des maris (1661) og École des femmes (1662) en þau verk hafa ekki verið sett
upp á Íslandi samkvæmt gagnagrunni Leikminjasafns Íslands.
10 Georges Forestier, Molière, París: Gallimard, NRF Biographies, 2018, bls. 257–258.