Þjóðmál - 01.06.2020, Qupperneq 73

ÞJÓÐMÁL Sumar 2020 71
Landvistarumsóknir Gyðinga
á Íslandi 1935–1940
Landvistarumsóknir Gyðinga voru lengst af
tiltölulega fáar og bárust jafnan ekki beint
til íslenskra stjórnvalda fyrr en síðla árs 1937.
Frá 1933 höfðu riðið yfir tvær fyrstu bylgjur
flóttamanna frá Þýskalandi en þær fóru
fram hjá íslenskum stjórnvöldum að mestu.
Það var annars vegar vegna þess að danska
utanríkisþjónustan sá iðulega um að svara
beiðnum flóttamanna um dvalarleyfi og hins
vegar sökum eftirlitsleysis. Því þurftu flótta-
menn sem komust hingað fyrir 1937 ekki
nauðsynlega að sækja um dvalarleyfi fyrir
eða við komuna.
Með fyrirmælum um útlendingaeftirlit
haustið 1937 lokuðu stjórnvöld landinu svo
að hingað kæmust eftir atvikum aðeins þeir
sem hefðu gilt vegabréf eða norræna ferða-
skírteinið. Í báðum tilvikum þurftu útlendingar
þessir í orði kveðnu að sækja fyrirfram um
atvinnuleyfi ætluðu þeir að setjast hér að. Þar
varð þó töluverður misbrestur á, svo að
hlutfallslega fáir erlendir menn sem komu
hingað gerðu það löglega. Með fyrirmælunum
frá 1937 hafði Hermann Jónasson forsætis-
og dómsmálaráðherra öll ráð í hendi sér
varðandi innflutning gyðingaflóttamanna,
eða um svipað leyti og umsóknir þeirra tóku
að berast stjórnvöldum. Þeim var nær undan-
tekningarlaust hafnað. Sundurliða má fjölda
þeirra í töflu hér neðar á síðunni.1
Hér eru taldir 406 einstaklingar en einstakar
umsóknir voru um 235. Neðangreind mynd
er þó ekki tæmandi vegna þess að margir
umsækjendur sóttu jafnframt um dvalarleyfi
fyrir óskilgreinda fjölskyldu sem ekki er talin
með hér. Þó eru tvítaldar umsóknir þegar
hjón sóttu um undir nöfnum beggja. Einnig
má nefna að ræðismenn Danmerkur í Þýska-
landi, Austurríki og Tékkóslóvakíu þurftu
að vísa ókunnum fjölda Gyðinga frá. Ræðis-
skrifstofurnar spurðust einnig árangurslaust
fyrir um dvalarleyfi fyrir bæði einstaklinga og
hópa.
Síðast en ekki síst þurftu Sveinn Björnsson
í Kaupmannahöfn og Helgi P. Briem í Berlín
að snúa frá töluverðum fjölda Gyðinga.2
Þessa óskilgreinda fjölda er vitaskuld ógetið
í töflunni hér að neðan. Einnig sótti 130
manna hópur ónafngreindra tékkneskra
Gyðinga um landvistarleyfi 1939 í einni
umsókn. Því mætti í raun segja að rúmlega
150 Gyðingar hafi sótt um landvistarleyfi frá
Tékkóslóvakíu á umræddu tímabili.
28
55
85
3
72
9
1
22
25
8
26
72
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
1935-37 1938 1939-40
Þýskaland Austurríki Tékkóslóvakía Önnur ríki
Landvistarumsóknir Gyðinga á Íslandi 1935–1940