Þjóðmál - 01.06.2020, Qupperneq 74

72 ÞJÓÐMÁL Sumar 2020
Athygli vekur að 1939–1940 sóttu 72 Gyðingar
um landvistarleyfi frá öðrum löndum en
þessum þremur. Þar áttu jafnan í hlut þýsk-
austurrískir Gyðingar sem fengið höfðu
„transitvisa“ í öðrum Norðurlandaríkjum og
í nágrannaríkjum Þýskalands, auk 33 nafn-
greindra ungverskra Gyðinga sem vildu flytja
hingað af einhverjum ástæðum.3
Sumir umsækjendur útskýrðu í bréfum
sínum að þeir ættu enga framtíð í hinu nýja
Þýskalandi og báðu auðmjúklegast um hæli.
Stundum mátti greina örvæntingu í bréfum
þessa fólks, enda má ætla að það hafi þá
þegar reynt að fá hæli í nokkrum álitlegri
löndum Vestur-Evrópu en verið synjað.
Einstaka menn leituðu eftir íslenskum
ríkisborgara rétti og aðrir sóttu um slíkan rétt
fyrir hönd ættingja í fanga- eða þrælkunar-
búðum. Aðrir báru sig mannalega og höguðu
bréfum sínum eins og um atvinnuumsókn
væri að ræða. Rafeindavirkinn Fritz Hahlo,
sem sótti hér um dvalarleyfi í desember
1938 fyrir sig og konu sína Edith (f. Pinner),
var einn þeirra, en hann hafði mátt sæta
ofsóknum vegna ætternis síns. Svar ráðherra
var samkvæmt venju „Nei HJ“. Hahlo-hjónin
áttu síðan eftir að kynnast ofsóknum nasista
betur á komandi misserum. Þau styttu sér
aldur í janúarlok 1942 og fækkaði því um tvo
væntanlega farþega í gripaflutningalestum
nasista til Póllands.4
Annar „starfsumsækjandi“ var Berlínarbúinn
Erich Salinger, sem óskaði eftir dvalarleyfi í
Reykjavík fyrir sig og fjölskyldu sína um svipað
leyti og Hahlo. Hann hafði á undangengnum
misserum starfað við fatahreinsun og viðgerðir
og vonaðist þannig til að sjá sér farborða á
Íslandi. Hann óskaði eftir bráðu svari í ljósi
aðstæðna þar sem hann gæti þurft að yfirgefa
landið hið fyrsta. Í hjálögðu æviágripi sagði
Salinger (f. 1892) frá fjölskylduhögum
sínum, námi og störfum. Hann hefði meðal
annars barist í fremstu víglínu 1915–1918
og síðar verið yfirmaður hjá Landssambandi
handverksmanna af gyðingaættum, gengið
að eiga Gertrud Lohde 1929 og eignast
með henni dóttur, Steffi, í nóvember 1930.
Ráðherra neitaði.5 Fyrr en varði var fokið í
flest skjól og í nóvemberlok 1942 var Erich
Salinger sendur ásamt 997 öðrum Gyðingum
til Auschwitz með „sendingu 23“ og myrtur
þar.6 Gertrud og Steffi fóru með „sendingu
29“ frá Berlín til Auschwitz hinn 19. febrúar
1943 og virðast hafa verið myrtar við komuna
í búðirnar. Í þeim hópi voru einnig átta
gyðinga flóttamenn sem Finnar höfðu fram-
selt í hendur Þjóðverja í Eistlandi.7
Þriðja Berlínarbúann má nefna, timburkaup-
manninn Alfred Pulvermacher (f. 1889), sem
talaði reiprennandi fjögur höfuðtungumál
auk móðurmálsins og einnig ágæta tyrknesku.
Hann hafði barist í heimsstyrjöldinni en tekið
við fyrirtæki föður síns í stríðslok. Pulver-
macher var kvæntur og átti tvö börn. Einnig
átti hann nokkurt fé utanlands. Hann bauðst
til að taka verksmiðju sína með sér og setja
hana upp á Íslandi en ætlaði að öðrum kosti
að koma á fót bifreiðasölu eða píanóframleiðslu,
vildi íslenska ríkisstjórnin það frekar. Hvernig
sem málin æxluðust yrði Pulvermacher-
Kápa bókarinnar Erlendur landshornalýður? Flóttamenn
og framandi útlendingar á Íslandi, 1853–1940 sem kom
út hjá Almenna bókafélaginu 2017.