Saga - 2015, Qupperneq 68

Þá áleit Páll eggert að fram komi að Sigurður hafi stigið þetta
skref hálfnauðugur eða vilji að minnsta kosti láta í það skína að með
þessu væri hann aðeins að hlýðnast konungi og að breytinguna bæri
að skoða sem tímabundna. Loks taldi hann ekki útilokað að bréfið
væri varnagli af Sigurðar hálfu ef svo kynni að fara að kaþólsk
miðaldakristni yrði aftur ráðandi í biskupsdæminu. Ætti það þá að
sýna að hann hafi tekið þátt í atburðarásinni gegn vilja sínum.104
Ætla má að eftir utanför sína 1542 hafi Sigurði verið ljóst að
endur reisn hinna fornu siða hafi verið fjarlægur möguleiki í danska
ríkinu. Því virðist þetta full-einhliða túlkun hjá Páli eggerti þegar
tekið er tillit til þess hve evangelískur sakramentisskilningur kemur
fram í bréfinu, meðal annars með tilvísuninni til Guðs orðs. Á hinn
bóginn má taka undir með honum er hann telur bréfið varpa ljósi á
hve veikum fótum lútherskt helgihald og kirkjuskipan hafi staðið í
Hólabiskupsdæmi í tíð fyrsta evangelíska biskupsins.105
Hér skal þeirri hugmynd varpað fram að Sigurður hafi ritað
bréfið vegna þess að hann hafi verið í hópi þeirra fyrstu sem tóku að
aðlaga messuna lútherskri guðfræði í trássi við söfnuð sinn og að
minnsta kosti suma nágrannapresta og hann því talið nauðsynlegt
að skýra ástæður sínar fyrir nýbreytninni. Í því sambandi má benda
á að Sigurður ritaði bréfið meðan svokallað handbókarlaust tímabil
hjalti hugason66
útvegað til hennar „ýmnarium de tempore“ og „messubók per annum“. Hér gæti
verið átt við sálmakver og handbók Marteins einarssonar sem hvort tveggja
var prentað 1555 og bundið í eitt hefti. Sjá Arngrímur Jónsson, Fyrstu hand-
bækur presta á Íslandi eftir siðbót. Handbók Marteins Einarssonar 1555, Handritið
Ny kgl. Saml. 138 4to, Graduale 1594. Lítúrgísk þróunarsaga íslenzkrar helgi -
siðahefðar á 16. öld (Reykjavík: Háskóli Íslands og Háskólaútgáfan 1992), bls.
23. A.m.k. var messubókin forsenda lútherskrar guðsþjónustu í kirkjunni. Þá
má nefna að í uppgjörinu eru einnig nefndir tveir „borusaums“-vængir og
nýr, límdur korporall sem hefur verið óþarfur búnaður í lútherskri kirkju. Sjá
DI XIII, bls. 260. Hér verður ekki reynt að tímasetja af neinni nákvæmni hve-
nær lútherskt helgihald hafi verið komið á hér á landi. Á það má þó benda að
1572 var svokallaður víndómur kveðinn upp á alþingi en hann kvað á um
hvernig útvega skyldi vín og bakstur til kirkna og einkum þeirra sem fengu
innan við tíu aura í portio eða kirkjutíund. Alþingisbækur Íslands I, bls. 115–120.
Ástæða dómsins var að „ … Gudz ordz þienarar þufa nu micklu meira wijn
til Gudz þionustu ad hafa enn j fyrre tijd biskupanna“. Alþingisbækur Íslands
I, bls. 117. Að sögn Guðbrands Þorlákssonar var dómurinn þó aldrei sam -
þykktur í lögréttu. Alþingisbækur Íslands I, bls. 119–120.
104 Páll eggert Ólason, Menn og menntir II, bls. 495–496.
105 Sjá Páll eggert Ólason, Menn og menntir II, bls. 496–499.
Saga haust 2015 umbrot.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 26.11.2015 11:00 Page 66