Saga - 2019, Page 29

lýðveldisstofnunin og loks norræn samvinna.19 Í eldri yfirlitsritum
kemur Ísland oftar við sögu og fær ítarlegri umfjöllun. Sérkaflar
fjalla til dæmis um landnámið og því er lýst hvernig Ísland komst
undir vald Noregskonungs. Jón Arason birtist sem píslarvottur og
frelsishetja og fjallað er um Jón Sigurðsson og sjálfstæðisbaráttuna.
Er þar tekið fram að Íslendingar hafi ekki viljað losna undan Dönum
sökum andúðar (d. uvilje) heldur hafi þeir haft djúpa þörf til að
verða sínir eigin herrar.20 Í nýrra yfirlitsriti er aðallega fjallað um
handritamálið og talið nokkuð sjálfsagt að Íslendingar fái óskir sínar
uppfylltar21 en Jón Arason og Jón Sigurðsson komast ekki á blað. Í
sérhæfðari yfirlitsritum eins og utanríkissögu Danmerkur er hins
vegar heilmikið skrifað um sögu Íslands á tímabilinu 1914‒1945 svo
að dæmi sé tekið.22
Reglan virðist vera sú að því eldri sem yfirlitsritin eru því meira
er skrifað um Ísland. Ekki kemur þetta á óvart. Því lengra sem líður
frá atburðum því meira minnkar vægi þeirra. Og sumt kemst aldrei
á blað. Hvergi er til að mynda minnst á einveldishyllinguna í Kópa -
vogi 1662, sem er stóratburður í Íslandssögunni en skiptir litlu máli
fyrir Dani, auk þess er einveldið álitið framfaraspor nú á dögum.
„Völdu Danir að gleyma Íslandi í kjölfar sjálfstæðis þeirra árið
1944?“ spyr Mentz.23 „Mögulega“ er svar hans og hann bendir á að
Íslendingar fóru að líta meira vestur um haf en til Danmerkur.24 Það
er talsvert til í þessu en í kjölfar sjálfstæðis Íslands breyttist samband
ísland — danmörk: síkvik söguleg tengsl 27
ritum. „Roskildefreden“ er stóratburður í Danmerkursögunni. Svíar gerðu
þá kröfu til Dana að þeir létu meðal annars Ísland af hendi. Reyndar var
fljótlega fallið frá þessari kröfu og er þetta eina dæmið sem ég þekki um
ásælni Svía í garð Íslands.
19 Sjá Politikens Etbinds Danmarkshistorie sem er bæði vinsælt yfirlitsrit og
handbók. Ritstj. Benito Scocozza og Grethe Jensen (Kaupmannahöfn:
Politiken 2003).
20 Politiken gaf út Danmarks historie í 14 bindum á árunum 1962‒1966. Sjá
kaflann „Unionen med Island opløses“, 14. bindi, bls. 267‒270.
21 Gyldendal og Politikens Danmarkshistorie í 16 bindum kom út á árunum
1988–1991. Sjá kaflann „Retten til Islands historie“, 14. bindi, bls. 283‒286.
22 Bo Lidegaard, Overleveren 1914‒1945 (Kaupmannahöfn: Gyldendal Leksi -
kon 2003). Þetta er fjórða bindið í Dansk Udenrigspolitiks Historie (2002‒
2006).
23 Á dönsku: „Valgte Danmark at glemme Island efter selvstændigheden i
1944?“ og „Måske“.
24 Søren Mentz, Den islandske revolution, bls. 65.
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:21 Page 27