Saga - 2019, Page 37

Þær takmörkuðu rannsóknir sem gerðar hafa verið í Danmörku
hafa sem sagt beinst að því að bregða samanburðarljósi á tengsl
landanna í gegnum tíðina. Þá er gengið út frá því að Danmörk og
Ísland séu tvær fullvalda þjóðir og óháðar hvor annarri. Gamlar
deilur heyra nú sögunni til og við getum fjallað um fortíðina á hlut-
lægan hátt án þess að þurfa að óttast ásakanir um hugmynda fræði -
leg undirmál. Þetta viðhorf er áberandi í bindinu um Danmörku í
nýlegri sögu danskra nýlendna sem Gads gaf út 2017. Þar segir
meðal annars:
Sjálfstæðið, og ekki síst að Danir skyldu nánast sjálfviljugir afhenda hin
fornu íslensku handrit á sjöunda áratugnum, í bland við efnahagslegan
uppgang á Íslandi, hefur skapað andrúmsloft jöfnuðar og vinsemdar í
samskiptum þessara tveggja þjóða. Þetta hefði getað verið saga um vel-
heppnaða afnýlenduvæðingu ef hún hefði yfir höfuð átt sér stað. En til
þess hefði Ísland þurft að vera nýlenda en sú var aldrei raunin þótt
draga megi aðrar ályktanir við lestur gamalla íslenskra áróðursrita.
Skoðanir sem þar birtast má flokka sem andóf gegn nýlenduvaldi sem
þó var í raun ekki til staðar.11
Danskt ríkisvald var of veikburða til að hafa veruleg áhrif á íslenskt
samfélag og þar sem stiftamtmaðurinn var eini fulltrúi þeirra í land-
inu sáu Íslendingar að mestu um sín mál sjálfir. Sjálfstæðisbaráttan
var ekki einasta uppgjör við Danmörku. Í henni fólst einnig barátta
innanlands á milli rótgróinnar bændamenningar og samfélags tutt-
ugustu aldarinnar sem einkenndist af nútímalegum breytingum.
Hvernig lýsum við þá sögulegum tengslum Íslands og Dan -
merk ur? Útgáfa skjalasafns Landnefndarinnar fyrri 1770–1771 er
fyrirtaksútgangspunktur. Safnið er gefið út í sex bindum af Þjóð -
skjalasafni Íslands í samvinnu við danska ríkisskjalasafnið og Sögu -
félag og er hreinasta gullnáma og sneisafullt af upplýsingum um
ísland — danmörk: síkvik söguleg tengsl 35
11 Danmark og kolonierne I: Danmark. En kolonimagt (København: Gads Forlag
2017), bls. 25. Á frummáli: „Selvstændigheden, og især den næsten frivillige
udlevering af de originale islandske håndskrifter fra Danmark i 1960’erne
kombineret med islandsk økonomisk succes, har medført en situation med
ligeværd og afspænding mellem de to folk. Det kunne have været historien om
en vellykket afkoloniseringsproces, hvis der nogensinde har været en. Det ville
blot kræve, at Island havde været en koloni, men det var landet aldrig, selv om
man til tider kan få det indtryk af ældre islandske propagandaskrifter, hvis
holdninger man fristes til at karakterisere som antikolonialisme uden egentlig
kolonialisme.“
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:21 Page 35