Saga - 2019, Page 42

rök um einokunarverslunina eins og danski sagnfræðingurinn Uffe
Øster gaard gerir:
Þjóðernissinnar og þeir sem aðhyllast frjálslynda efnahagsstefnu í dag
eru sammála um að þeim hugnist einokunarverslun illa. En maður verð -
ur að spyrja sig: Hvaða aðrir valkostir voru í boði varðandi eyjurnar [í
Norður-Atlantshafi] fyrir hið dansk-norska einveldi sem hafði tak -
markaðar auðlindir og þurfti á sautjándu öld meira að segja að berjast
fyrir lífi sínu gegn Svíþjóð? Án einokunarverslunarinnar hefði niður -
staðan hæglega getað orðið sú að skorið hefði verið á öll tengsl við
eyjurnar í Norður-Atlantshafi sem hefðu þannig verið skildar eftir fyrir
baskneska og hollenska hvalveiðimenn og norður-afríska sjóræningja
sem rötuðu stundum þangað, sérstaklega til Íslands. Óvíst er hvort þeir
hefðu sýnt heimamönnum meiri tillitssemi en einvaldur konungur sem
þrátt fyrir alla vanrækslu leit samt sem áður á íbúa Færeyja og Íslands
sem þegna sína og greiðendur skatta, sem þó verða að teljast hóflegir.9
Annað sem sýnir fram á skýran mun á milli Íslands og hitabeltis -
nýlendanna er að Danir eignuðu sér þær síðarnefndu vísvitandi
með efnahagsleg markmið í huga en Ísland kom hins vegar undir
stjórn dönsku krúnunnar í gegnum arf sem yfirráðasvæði norska
konungsríkisins.
Samt sem áður má færa rök fyrir því að bæði fyrir og eftir afnám
einokunarverslunarinnar hafi ákvarðanir í Kaupmannahöfn varð -
andi Ísland gjarnan verið teknar að Íslendingum forspurðum og það
því gefið Íslandi nýlendulega stöðu. Það sama var þó uppi á
teningnum fyrir íbúa danska konungsríkisins fyrir 1848 þrátt fyrir
að langar fjarlægðir, langur ferðatími og sérstakt efnahagslegt, fél ags -
legt og menningarlegt fyrirkomulag á Íslandi, sem framandi var
fyrir stjórnendum og flestum sem fóru með ákvarðanatöku í móður -
landinu, hafi líklega aukið þessa tilhneigingu í tilviki Íslands. Enn
fremur var Íslendingum meinað að velja sér stjórnlagaþing árið 1849
og þegar stjórnarskráin var kynnt árið 1874 var sú ákvörðun tekin
af danska þinginu þar sem Ísland var að eigin ósk ekki með fulltrúa.
ísland — danmörk: síkvik söguleg tengsl40
Studies in the Foreign Trade of Iceland 1602–1787 (Lund: Ekonomiska-historiska
föreningen 1983), Harald Gustafsson, Mellan kung och almoge — ämbetsmän,
beslutsprocess och inflytande på 1700-talets Island (Stokkhólmur: Almqvist och
Wicksell 1985).
9 Uffe Østergaard, „Danmark — småstat, imperium og kolonimagt“. Danmark og
kolonierne I: Danmark. En kolonimagt. Ritstj. Niels Brimnes (Kaupmannahöfn: Gad
2017), bls. 41.
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:21 Page 40