Saga - 2019, Side 106

Þegar borgarastyrjöldinni lauk í Danmörku með sigri hins lút-
erska konungsvalds árið 1536 fór að hitna undir kaþólskunni hér á
landi. Spenna ríkti allt frá 1537 þegar Kristján III skipaði Klaus von
Marwitzen hirðstjóra á Íslandi. Átök brutust síðan út árið 1539
þegar Ögmundur Pálsson bannlýsti lúterstrú. Eftir að Gissur Einars -
son varð biskup og Ögmundur Pálsson handtekinn árið 1541 var
landið í raun tvö ríki, eitt lúterskt og annað kaþólskt.77 Varla hefur
verið mikið rúm til stórdeilna milli veraldlegra innlendra höfðingja
í þessum svifum, þegar örlagarík barátta milli kaþólsku og lútersku
stóð sem hæst, danska ríkisvaldið fór um með vopnavaldi og sendi
hingað vopnuð skip.
Skýringin á því af hverju mannvígum fækkar svo skyndilega um
1540 gæti því legið í því að um 1535 urðu nánast til tvö miðstýrð ríki
upp úr biskupsdæmunum tveimur. Næstu árin var ástand ótryggt
og válynd veður í stjórnmálum og ríkisstjórn og svo virðist sem það
hafi leitt til þess að vopnaðar deilur lögðust af. Á tímabilinu 1541 til
1548 ríkti nokkurs konar vopnaður friður milli tveggja valdapóla,
lúterska biskupsins á Skálholtsstól og þess kaþólska á Hólastól. Þá
hafa veraldlegir höfðingjar varla viljað rugga bátnum mikið með því
að efna til ófriðar sín á milli og ekki heldur á meðan Jón Arason réði
hér öllu frá 1548 til 1550. Um haustið var hann handsamaður ásamt
sonum sínum og tekinn af lífi eins og alkunnugt er. Eftir það hrundi
hið kaþólska ríki að sjálfsögðu og lúterska var tekin upp um allt
land. Því fylgdi upptaka allra eigna kaþólsku kirkjunnar, sem nú féll
í hendur ríkisvaldsins. Það gjörbreytti allri stöðu höfðingja.
Áframhaldandi vopnaskak um skeið
Vopnaskak höfðingja lagðist ekki af þegar í stað. Árið 1560 hélt Guð -
björg Erlendsdóttir til dæmis höfuðbólinu og fyrrum klaustrinu á
Möðruvöllum í Hörgárdal með 30 mönnum gegn höfðingjunum
Ormi Sturlusyni og Páli Jónssyni sem sóttust eftir að hertaka það.78
Guðrún yfirgaf þó Möðruvelli fljótlega og gaf klaustrið upp án
vopnaðra átaka.
Magnús Jónsson, höfðingi í Ögri, hafði tíu vopnaða sveina með
sér þegar hann kom á verslunarstaðinn á Skutulsfjarðareyri árið
árni daníel júlíusson104
77 Martin Schwartz Lausten, Biskop Peder Palladius og kirken 1537–1560 (Kaup -
manna höfn: Akademisk forlag 1987), bls. 317.
78 Annálar 1400–1800 II, bls. 71.
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:21 Page 104