Saga - 2019, Qupperneq 121

sem blandaði sér í kapphlaupið um varnarliðsflutningana í júní það
ár, 1%.33
Ljóst er að áhrif fyrirtækjanna og hagsmuna þeirra á utanríkis-
stefnu Íslands voru mikil og því er ekki að neita að ríkisstjórnin var
reiðubúin til að ganga mjög langt til að verja þau. Því er fróðlegt að
máta kenningar um korporatisma við Rainbow Navigation-málið.
Hugtakið korporatismi nær yfir stjórnkerfi þar sem ýmsir valda -
hópar eða „elítur“ úr viðskiptalífi, stjórnmálum og víðar starfa saman.
Sagnfræðingar sem kenndir eru við endurskoðunarhyggju (e. revi-
sionism) í sagnaritun um bandaríska utanríkisstefnu kalda stríðsins
beittu svipaðri nálgun fyrst á sjötta og sjöunda áratugnum til að færa
rök fyrir vægi efnahagsþátta á kostnað heimspólitískra mark miða (e.
geopolitics). Sagnfræðingurinn Michael Hogan studdist síðar við
korporatisma á níunda áratugnum til að greina Marshall-áætlunina
en hann lagði áherslu á langtímaáhrif innanríkismála á utanríkismál
sem og áhrif ákveðinna hagsmunaaðila í efnahagslífinu, eins og
atvinnu rekenda og verkalýðsfélaga, á ráðamenn og utan ríkis stefnu.
Korporatismi gengur þannig út á formlegt samstarf ríkis valdsins og
einkageirans til að ná fram ákveðnum markmiðum eins og aukinni
framleiðni og félagslegum stöðugleika. Slíkt sam starf getur hins vegar
einnig haft í för með óskýr valdmörk þar sem erfitt er að sjá hvar skilin
milli ríkisvaldsins og hagsmunaaðila liggja. Hogan lýsir korporatisma
á þennan hátt: „Valdahópar í einka geiranum og hjá hinu opinbera
starfa saman til að tryggja stöðugleika og samhljóm; og þetta samstarf
býr til mynstur víxlverkunar og valddreifingar sem gerir það að verk-
um að erfitt er að sjá hvar mörk milli hópanna liggja.“34
Ef litið er á stjórnendur Eimskips og Hafskips sem valdahópa í
einkageiranum og íslenska ráðherra og starfsmenn utanríkisþjón-
ustunnar í sama hlutverki hjá hinu opinbera gæti ofangreind lýsing
átt við í þessu tilviki. Fulltrúar fyrirtækjanna og embættismenn
störf uðu vissulega saman eins og hér verður rakið. Segja má að þeir
hafi viljað tryggja ákveðinn stöðugleika: að íslensk fyrirtæki hefðu
áfram umsjón með vöruflutningum fyrir varnarliðið.
rainbow navigation-málið 119
33 Sks.E. Forstj. III. L-35/1. Minnisblað, 29. janúar 1986.
34 „[E]lites in the private and public sectors collaborate to guarantee stability and
harmony; and this collaboration creates a pattern of interpenetration and
power sharing that makes it difficult to determine where one sector leaves off
and the other begins.“ Michael Hogan, „Corporatism“, bls. 138.
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:21 Page 119