Saga - 2019, Page 174

var vinsælasta skartgripaefnið á víkingaöld ef marka má fornleifa-
fundi. Við Eystrasalt var til dæmis siður um aldir að skreyta fatnað
ríkulega með bronsspírulum.13 Koparoxíðið í bronsblöndunni stuðl -
aði að varðveislu textílþráða.14 Því meira sem fatnaðurinn var
skreytt ur þeim mun betur hefur hann varðveist í jarðveginum.
Þó að enginn heill búningur hafi fundist í jörðu frá því fyrir
kristnitöku hér á landi hefur ýmislegur vefnaður úr eldri fornleifa-
fundum verið greindur á síðustu árum. Þekktasta dæmið er ef til vill
„bláklædda konan“ sem hefur verið til sýnis í Þjóðminjasafninu en
hún fannst í heiðnu kumli á Litlu-Ketilsstöðum í Hjaltastaðaþinghá
árið 1938.15 Á þeim tíma var ekki til staðar tækni til að rannsaka leif-
arnar líkt og nú hefur verið gert. Klæðisbútur sem hafði varðveist
undir annarri af tveimur bronsnælum konunnar var úr línlérefti og
ofan á því var ullarplagg sem var ofið í hringvefnaði. Sporöskju -
löguðu, kúptu nælurnar sem hún var með höfðu verið notaðar til að
festa axlarólar á ullarskokknum hennar. Þær voru af þeirri gerð sem
var vinsæl á Norðurlöndum á tíundu öld og eru nú á dögum oft
nefndar skjaldbökunælur (e. tortoise brooches). Slíkar nælur hafa
einnig fundist á öllu svokölluðu víkingasvæði.16 Einnig var konan
með þríblaðanælu sem að öllum líkindum hafði verið notuð til að
festa hálsmálið á línkyrtlinum. Sams konar næla hefur til dæmis
fundist í fornleifarannsóknum við Jarlshof á Hjaltlandi. Um hálsinn
var konan með steinasörvi. Af öllu þessu má draga þá ályktun að
bláklædda konan hafi verið lögð í gröfina í sínum bestu fötum og
með skartgripi sína, sem hvort tveggja var sambærilegt við fatnað
kynsystra hennar í nágrannalöndunum.17
En voru líkklæði eins og þessi dæmigerð fyrir konur á þessu
tímabili? Ef til vill voru þau það fyrir efnameira fólk en varla höfðu
allir Íslendingar efni á að útvega sér bronsskartgipi eða dýrmætar
perlur. Gæði klæðanna, skartgripirnir og verðmæti haugfjár hlýtur
að hafa verið háð efnahagsstöðu viðkomandi einstaklings eða ætt
hans. Þó að til hafi verið vel stæðir menn með mikil umsvif hefur
meirihluti landsmanna varla haft um mjög marga búninga að velja.
marjatta ísberg172
13 Riina Rammo og Jaana Ratas, Vasken välkettä Viron vaatteissa, bls. 1.
14 Pirkko-Liisa Lehtosalo-Hilander, Ancient Finnish Costumes, bls. 2.
15 Kristján Eldjárn, Kuml og haugfé úr heiðnum sið á Íslandi. Ritstj. Adolf Friðriks -
son (Reykjavík: Mál og menning 2016), bls. 228.
16 Sama heimild, bls. 353.
17 Sbr. Else Roesdahl, The Vikings. Þýð. Susan M. Margeson og Kirsten Williams
(London: The Penguin Press 1991), bls. 37.
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:22 Page 172