Saga - 2019, Side 184

verstöðvarmennirnir máttu aðeins versla við tiltekið verslunarfélag.
En í raun og veru líktist fyrirkomulagið meir því sem á nútímamáli
ber heitið verktakaskipulag. Norsku íbúarnir fluttu til Finnmerkur,
oft aðeins tímabundið, veiddu þar fisk og fengu fyrir hann flestar
lífsnauðsynjar. Þeir voru frjálsir til þess að yfirgefa svæðið þegar
þeim þóknaðist eða höfðu aðstöðu til þess að setjast að annars staðar.
Niðurstaðan er þessi: Að bera saman einokunarverslunina í
Finn mörk, Færeyjum og Íslandi segir mjög lítið um eðli einokunar-
verslunar. Skoða verður einokunarverslunina í þessum löndum með
hliðsjón af samfélagsháttum sem voru innbyrðis gjörólíkir.
Smáviðbót
Ég hef ákveðið að misnota aðeins aðstöðu mína með hugleiðingu
um ritsögu fyrri fræðirita. Þar sem bókhald Íslandsverslunar og
Finnmerkurverslunar var að finna í sömu heimildum 1747–1788 var
freistandi að gera samanburð á milli þeirra. Í frumriti doktorsrit-
gerðar minnar 1983 var talsvert rætt um Finnmerkurverslun en
fimm manna dómnefnd hagsögudeildarinnar í Lundi hafði það
helst við þessa gerð að athuga að hér hefði ég látið heimildir stjórna
mér um of og farið út fyrir rökréttar skilgreiningar í ritgerðinni og
var ég beðinn um að fjarlægja umfjöllunina um Finnmerkur verslun -
ina úr ritgerðinni. Ég fór eftir þessum tilmælum en ég tímdi ekki að
taka burt vandlega útreikninga um Finnmerkurverslun Almenna
verslunarfélagsins 1764–1774 og fékk ég leyfi til þess að halda þeim.
Birtist tafla um það efni í doktorsritgerðinni sem að sænskum sið
var sjálfstæð bók fyrir doktorsvörn.6
Árin 1984–1985 barst mér mjög harður andróður gegn bók minni
frá Noregi, meðal annars var ég ásakaður um að hafa gleymt Finn -
mörk. Ég hafði í vörslu minni áður óbirta útreikninga fyrir tímabilin
1747–1759 og 1774–1787. Í svargrein minni í Sögu 1985 bætti ég þess-
um útreikningum við.7 Kom því allt efni um Finn merkurverslun
sem ég hafði skoðað og ritað um í íslenskri þýðingu endurbættrar
útgáfu doktorsritgerðarinnar 1987.8
gísli gunnarsson182
6 Gísli Gunnarsson, Monopoly Trade and Economic Stagnation. Studies in the Foreign
Trade of Iceland 1602–1787 (Lund: Ekonomisk-historiska föreningen 1983), bls 124.
7 Gísli Gunnarsson, „Þættir úr verslunarsögu Íslands og Norður-Noregs fyrir
1800“, töflur 1, 3 og 4 á bls. 220, 222 og 223 svo og línurit á bls. 210.
8 Gísli Gunnarsson: Upp er boðið Ísaland, tafla 7.4 bls 158, tafla 9.2 bls 197.
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:22 Page 182