Saga - 2019, Page 186

sagan sé sett í erlent fræðilegt samhengi, að ráðist sé gegn viðteknum hug-
myndum eða færð rök fyrir nýrri söguskoðun. Á hinn bóginn er byggt á
nýlegum íslenskum rannsóknum og þeim miðlað til þeirra almennu lesenda
sem ætla má að séu markhópur bókarinnar. Og það iðulega á lipran hátt án
þess að trufla flæði textans.
Það er sem sagt efnt til afslappaðrar samræðu við lesendur sem byggir
á því sem helst hefur komið fram í rannsóknum undanfarinna ára. Hér má
taka dæmi úr undirkafla um ungmennafélög og þjóðernisvakningu í upp -
hafi tuttugustu aldar. Eftir stutta rakningu á helstu atburðum skrifar Gunnar
Þór: „Þessi saga er ekki sögð í fyrsta sinn hér og hún kann að hljóma gam-
aldags í eyrum einhverra. En án hennar verður sagan af því hvernig Ísland
varð sjálfstætt ríki alveg óskiljanleg. Fullveldið spratt upp af hugsjónum“
(bls. 215). Og hann bætir við nokkrum línum neðar: „Nýlegar sagn fræði -
rannsóknir hafa dýpkað skilning á þessu tímabili. Í einni slíkri er því haldið
fram að á fyrstu árum 20. aldar hafi þjóðernishugmyndir Íslendinga „tekið
stakkaskiptum“. „Þær hafi verið endurmótaðar og endurskilgreindar og
fengið annan og mun þungvægari sess í hugmyndaheimi og sjálfsmynd alls
almennings en þær höfðu áður““ (bls. 216).
Uppbygging og efnistök eru svipuð og í Upp með fánann. Sögumaðurinn
er nálægt vettvangi, stillir sér upp við hlið þess fámenna hóps sem semur
um fullveldi Íslands en beinir líka sjónum að almenningi og aðstæðum
hans. Fyrsti hluti bókarinnar, „Atburðir“, fjallar um viðræðurnar, tilkomu
þeirra og niðurstöður og ekki eingöngu formlegu hlið málanna því dregin
er upp mynd af þeim einstaklingum sem setjast við samningaborðið í
Alþingishúsinu, nánar tiltekið á kennarastofu Háskólans. Vissulega eru
sumar þessar lýsingar hefðbundnar. Ein söguhetjan er til dæmis „skarp-
greind, yfirveguð og raunsæ“ (bls. 39) og önnur „þjóðernissinni af guðs
náð“ (bls. 99). En jafnframt fylgja mýkri lýsingar á sögupersónunum og því
umhverfi sem þeir hrærast í dagana sem samningaviðræðurnar standa yfir.
Við fáum til að mynda að vita að jafnaðarmaðurinn Borgbjerg gengur á
Esjuna með Ólafi Friðrikssyni, Önnu konu hans og Ríkharði Jónssyni mynd-
höggvara (bls. 106). Þá er sagt frá því að oddviti dönsku sendinefndarinnar,
Christopher Hage, gistir í húsi Jóns Magnússonar forsætisráðherra og Þóru
konu hans við Hverfisgötu 21, að hann hefur haft með sér hundinn sinn og
þjón til að hirða fötin sín. Hér er byggt á frásögn þjónustustúlkunnar Guð -
rúnar sem varðveitt er á Þjóðháttadeild Þjóðminjasafnsins. Það fylgir sög-
unni að Hage var sælkeri og þegar hann fer þakkar hann vinnukon unum á
heimilinu fyrir sig með því að gefa þeim silfurskál, „bregður sér svo norður
fyrir hús og tínir sóleyjar til að setja í skálina“ (bls. 103–104).
Í lok fyrsta hluta er samningurinn í höfn. Þá er spurt (bls. 128): „En hver
er þessi þjóð sem nú á í vændum að taka sér sess meðal sjálfstæðra ríkja og
stofna fullvalda ríki?“ Annar hlutinn, „Þjóðin“, svarar því og hefst á hring-
ferð um landið með strandferðaskipinu Sterling. Það er snjöll hugmynd sem
ritdómar184
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:22 Page 184