Saga - 2019, Page 192

Davíð Logi Sigurðsson, ÆRUMISSIR. JÓNAS FRÁ HRIFLU RÆÐST
TIL ATLÖGU. Sögur útgáfa. Reykjavík 2018. 229 bls. Myndir, tilvísana-
skrá.
Bókin Ærumissir eftir Davíð Loga Sigurðsson sagnfræðing fjallar um stakan
atburð, sem var afsetning stórættaðs sýslumanns á Patreksfirði og eftirmál
hans. Hún er um leið persónuleg harmsaga og varpar ljósi á stórfelld þjóð -
félagsátök í kjölfar stjórnarskipta í landinu eftir alþingiskosningar árið 1927.
Ný ríkisstjórn Framsóknarflokks komst til valda þetta ár með hlutleys-
isstuðningi Alþýðuflokksins. Hún boðaði líklega ein mestu þáttaskil tuttug-
ustu aldar í stjórnmálum á Íslandi. Í stað hægfara og íhaldssamra valds-
manna komst til valda ný kynslóð sem var hugfangin af hugsjónum sam-
vinnuhreyfingar og sósíalisma. Nýju mennirnir hugðust feykja burtu fúnum
stoðum samfélagsins og hreinsa til í hinu gamla og spillta embættismanna-
kerfi sem þeir töldu svo vera. Fremstur í flokki var nýr dómsmálaráðherra,
Jónas Jónsson frá Hriflu. Hann lét hendur standa fram úr ermum, kom
mörgu í verk en sást ekki alltaf fyrir í ákafa sínum.
Afsetning Einars M. Jónassonar, sýslumanns á Patreksfirði, markaði
upphaf þess sem andstæðingar Jónasar kölluðu ofsóknir hans gegn embætt-
ismönnum eða Hriflu-réttvísina. Á Þjóðskjalasafni Íslands er að finna fjóra
kassa sem geyma málsskjölin í máli sýslumannsins. Það eru einkum þau
sem höfundurinn hefur nýtt sér til að gera úr skemmtilega og fróðlega bók.
Auk þeirra notar hann ýmsar prentaðar og munnlegar heimildir. Góð grein
er gerð fyrir þeim í tilvísanaskrá og eftirmála.
Davíð Logi hefur valið þá leið að sviðsetja einstaka atburði, setja sig í
spor sögupersóna og ímynda sér hvað þær hafa verið að hugsa á tilteknum
augnablikum „með tilliti til þess sem við sannarlega vitum um þær aðstæð -
ur sem þær stóðu frammi fyrir“, segir hann í athugasemd. Þetta er aðferð
sem undirritaður hefur einnig notað í sumum bóka sinna og hefur verið
umdeild meðal sagnfræðinga. Að mínu viti er hún réttlætanleg meðan hún
er notuð innan skynsamlegra marka og þá einkum í því skyni að gæða frá-
sögnina lífi. Ef sagnfræðingar vilja miðla sögunni til almennra lesenda verða
þeir að grípa til ýmissa stílbragða. Ég sé ekki betur en höfundur bókarinnar
Ærumissir fullnægi líka vel fræðilegum kröfum sem gera verður til slíks rits.
Það er snjallt hjá Davíð Loga að hefja frásögnina og enda á Sverri
Kristjánssyni sagnfræðingi sem um tíma var tengdasonur hins afsetta sýslu-
manns, og framan af fullur andúðar á Jónasi frá Hriflu eins og tengdafjöl-
skylda hans og þeir menntamenn sem hann umgekkst helst í Reykjavík.
Sverrir skrifaði um síðir eftirminnilegar afmælisgreinar um Jónas, sneri við
blaðinu og gerðist vinur hans og aðdáandi. Annað stílbragð er að flétta
skáldinu Jóni úr Vör og ljóðum hans úr Þorpinu inn í frásögnina en Jón var
barn á Patreksfirði þegar atburðirnir gerðust. Þannig nær hann líka utan um
stéttaandstæðurnar í þessu litla sjávarþorpi.
ritdómar190
Saga vor 2019 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 13.5.2019 17:22 Page 190