Helga Law Journal

Ukioqatigiit
Ataaseq assigiiaat ilaat

Helga Law Journal - 01.01.2021, Qupperneq 15

Helga Law Journal - 01.01.2021, Qupperneq 15
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 1716 gentium, mannasetningar byggðar á gildum sem allir menn um víða veröld ættu að geta komið sér saman um.20 Í ritinu Relectio de Indis frá 1539 útskýrir Vitoria þessar hugmyndir sínar frekar en í forgrunni voru hugleiðingar um lögmæti landvinninga Spánverja í Ameríku gagnvart þjóðum sem voru þar fyrir. Hafnaði Vitoria því að lögmæti slíkra landvinninga Spánar gæti byggt á algildum eðlisrétti í þágu Spánar eða hins kristna heims til slíkrar töku og páfinn gæti einungis falið Spáni að breiða þar út trú. Ættu þær þjóðir sem bjuggu fyrir í nýja heiminum ótvíræð réttindi óháð skorti á kristinni trú eða siðmenningu.21 Aftur á móti væru ríki þeirra og þegnar einnig hluti af stærra samfélagi mannkyns og lytu þá sem slík einnig öðrum reglum er um það giltu, þ.e. einhvers konar ius gentium. Á heldur umdeildari máta á mælikvarða nútímans tilgreindi Vitoria síðan ýmis lögmæt yfirráð Spánar í Ameríku í krafti valdbeitingar byggð á meintum brotum innfæddra gegn þeim sammannlegu reglum af meiði ius gentium, sem þá einkum fólust að hans mati í því að vilja ekki deila með öðrum sameiginlegum gæðum nýja heimsins, en í því fælist til dæmis umferðarréttur um lönd annarra, til að nýta ónumin gæði, giftast og öðlast borgararéttindi.22 Á móti kom að Vitoria taldi jafnframt að gæta bæri þó alls meðalhófs og að eðlilegt væri að tortryggni gætti í þessu sambandi en nauðsynleg valdbeiting væri því einungis lögmæt þegar um allt annað þryti. Óhætt er að segja að skrif manna á borð við Vitoria hafi ekki reynst þýðingarlaus þar sem Karl V. keisari og Spánarkonungur lagði árið 1542 bann við þrælkun hinna innfæddu í kjölfar ályktunar páfans.23 Þegar virt er framlag Vitoria þá verður að gæta að svokallaðri söguskekkju sem felur í sér að gæta verði varúðar þegar lagt er gildismat á löngu liðna tíma. Framlag hans felur í sér þá nálgun að jafnvel hinir trúlausu, er byggju yfir mannlegri skynsemi og hefðu sitt eigið siðakerfi og þjóðskipulag, áttu að njóta eðlisréttar og einhvers konar ius gentium í samskiptum þjóða. En sjálfur páfinn gæti ekki löghelgað frávik frá því þannig að Spánverjar gætu farið sínu fram að geðþótta í nýja heiminum. Á móti kom að Vitoria taldi framangreint ekki einasta fela í sér réttindi heldur einnig skyldur fyrir frumbyggjaþjóðirnar í Ameríku er byggðust í hans huga að mestu á viðteknu gildismati Evrópumanna þess tíma. Réttlætti hann þannig íhlutun og beitingu vopnavalds af hálfu Spánverja gegn meintum brotum ýmissa frumbyggja á þeim skyldum en auk þess taldi hann að heiðingjar er færu þannig fram væru ófærir um að teljast fullvalda og gætu heldur ekki háð réttlátt stríð. Má því segja að í hugmyndum Vitoria birtist í senn margt af því sem varð að því besta og því versta í vestrænni siðmenningu en ótvírætt er að hann var brautryðjandi í því að skilgreina reglur í samskiptum þjóða.24 20 Annabel Brett, „Francisco de Vitoria (1483–1546) and Francisco Suárez (1548–1617)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1087. 21 Lesaffer (n 12) bls. 318–319. 22 Brett (n 20) bls. 1088–1089. 23 Neff (n 5) bls. 118–119. 24 Anghie (n 4) bls. 13–30. Um hálfri öld á eftir Vitoria kom fram á sjónarsviðið Francisco Suárez sem sumir telja að hafi verið fyrstur til að fjalla kerfisbundið um það sem kalla mætti vísi að þjóðarétti. Suárez kenndi við Háskólann í Salamanca og var því vel að sér um verk Vitoria og Tómasar frá Akvínó en síðar flutti hann til Portúgals þar sem hann samdi ritið De legibus ac Deo legislatore árið 1612. Þar má greina aðgreiningu á milli reglna eðlisréttar og ius gentium en Suárez gekk þó mun lengra en Vitoria í því að rjúfa tengsl ius gentium við eðlisrétt. Rökstuddi Suárez það með því að það sem leiddi af eðlisrétti hlyti jafnframt að vera eðlisréttur en ekki ius gentium sem væru þá annars konar reglur. Suárez snýr þannig í raun baki við miðaldahefð kirkjunnar að nálgast þær reglur sem hlytu að gilda í samskiptum manna ólíkra þjóða, eða ius gentium, sem afleiddan eðlisrétt, en fetar í fótspor Ísidórs frá Sevilla með því að líta á eðlisrétt og ius gentium sem skýrt aðgreind réttarsvið líkt og Rómverjar gerðu. Þá markar einnig tímamót að Suárez virðist líta á ius gentium sem reglur sem gildi sérstaklega um samskipti þjóða.25 Þær reglur væru sem fyrr segir ólíkar eðlisrétti, mannasetningar sem leiddu af mannlegum vilja og frumkvæði, breytanlegar í tíma og rúmi, samskiptavenjur sem yrðu til í samskiptum þjóða í skjóli sammannlegrar þarfar til samskipta og settu ríkjum takmörk, eða því sem næst þjóðaréttur eins og við þekkjum hann nú til dags.26 En þótt Suárez hafi þannig vísast verið fyrstur til þess að fjalla um ius gentium sem regluverk í anda þess sem síðar varð réttarkerfið þjóðaréttur kom það þó í hlut annars manns á 17. öld að setja slíkar hugmyndir fram með þeim hætti að áhrifin áttu eftir að vara um aldir. Ólíkt þeim Vitoria og Suárez taldi sá fræðimaður sig ekki þurfa að fást við spurninguna um stöðu guðslaga þegar kæmi að því að setja fram þær réttarreglur sem hlytu að gilda í samskiptum ríkja. Þetta var Hollendingurinn Húgó Grótíus en staða hans í sögu þjóðaréttarins er slík að í næsta kafla verður nokkru rými varið í að rekja einstaka ævi hans og verk í samhengi við aldarfar 17. aldar í þessum efnum. Áður en vikið verður að Grótíusi og verkum hans er þó rétt að gera öðrum manni fyrst stuttlega skil, ítalska Englendingnum Gentili, sem var raunar flestum hulinn og gleymdur fram á 19. öld, en er nú almennt viðurkennt að var langt á undan sinni samtíð í umfjöllun um mikilsverð þjóðréttarleg álitaefni af ýmsu tagi. Það sem Gentili og Grótíus eiga sameiginlegt er að á þeirra tíð var þeirri hugmyndafræði að vaxa fiskur um hrygg í norðanverðri Evrópu að trú á sameiginlegt gildismat sem lykil að lausn fyrir samskipti ólíkra valdhafa væri að riðlast og á því ástandi þyrfti að finna viðunandi skýringar og lausnir.27 Alberico Gentili (1552–1608) fæddist í Páfaríkinu á Ítalíu, sem þá var öllu viðameiri valdamiðstöð og á annan veg en nú er. Gentili lærði lögfræði í Perugia þar sem hann starfaði sem borgarlögmaður. En eftir að hafa setið undir ámælum fyrir villutrú flúði hann land og settist árið 1580 að í Lundúnum og varð árið 1587 prófessor við skóla St. Johns í Oxford-háskóla. Á Englandi lét Gentili til sín taka á ýmsum sviðum og þótti afkastamikill í fræðunum en það var þó ekki fyrr en á 25 Neff (n 5) bls. 154–155. 26 Brett (n 20) bls. 1090. 27 Koskenniemi (n 4) bls. 106.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172
Qupperneq 173
Qupperneq 174
Qupperneq 175
Qupperneq 176
Qupperneq 177
Qupperneq 178
Qupperneq 179
Qupperneq 180
Qupperneq 181
Qupperneq 182
Qupperneq 183
Qupperneq 184
Qupperneq 185
Qupperneq 186
Qupperneq 187
Qupperneq 188
Qupperneq 189
Qupperneq 190
Qupperneq 191
Qupperneq 192
Qupperneq 193
Qupperneq 194
Qupperneq 195
Qupperneq 196
Qupperneq 197
Qupperneq 198
Qupperneq 199
Qupperneq 200
Qupperneq 201
Qupperneq 202
Qupperneq 203
Qupperneq 204
Qupperneq 205
Qupperneq 206
Qupperneq 207
Qupperneq 208
Qupperneq 209
Qupperneq 210
Qupperneq 211
Qupperneq 212
Qupperneq 213
Qupperneq 214
Qupperneq 215
Qupperneq 216
Qupperneq 217
Qupperneq 218
Qupperneq 219
Qupperneq 220
Qupperneq 221
Qupperneq 222
Qupperneq 223
Qupperneq 224

x

Helga Law Journal

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.