Helga Law Journal

Ukioqatigiit
Ataaseq assigiiaat ilaat

Helga Law Journal - 01.01.2021, Qupperneq 41

Helga Law Journal - 01.01.2021, Qupperneq 41
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 4342 Víkur þá sögunni að F.F. Martens en hann þótti helsti þjóðréttarfræðingur Rússneska keisaradæmisins síðla á 19. öld og gegndi þá jöfnum höndum stöðu prófessors við Háskólann í Pétursborg og ráðgjafa í keisaralegu utanríkisþjónustunni þar í landi. Martens fæddist í Eistlandi og varð munaðarlaus á unga aldri en braust til mennta og lærði lögfræði í Pétursborg en síðan lá leið hans í frekara nám í Heidelberg og Vín þar sem áhugi hans beindist að þjóðarétti. Eftir að Martens sneri heim tók hann við framangreindum stöðum þar en hann var í þjónustu Rússakeisara allt frá 1869 og til dauðadags 1909. Martens telst um sumt til dæmigerðra vildarréttarmanna á síðari hluta 19. aldar, og vísaði meðal annars til þess að í vísindalegri greiningu á réttarkerfi þjóðaréttarins væri ekkert pláss fyrir pólitískar eða siðferðilegar vangaveltur. En margt í verkum hans myndar einnig sterk tengsl við hugmyndir í anda frjálslyndisstefnu, til dæmis áherslur hans á þýðingu samvinnu á alþjóðavettvangi.123 Martens var jafnan afar virkur í útgáfu fræðilegs efnis á sviði þjóðaréttar og gaf á árunum 1882–1883 út fyrsta heildstæða fræðiritið um efnið á rússnesku sem var síðan þýtt og fór víða um lönd þekkt sem Contemporary International Law of Civilized Nations. Annað helsta framlag Martens fólst í því að vera einn helsti hvatamaðurinn á bak við fyrstu stóru milliríkjaráðstefnurnar í þágu friðar sem haldnar voru í Haag í Hollandi árin 1899 og 1907 og sem höfðu það að meginmarkmiði að stuðla að gerð milliríkjasamninga um beitingu vopnavalds og um lög í stríði. Á fyrri ráðstefnunni lagði Martens til hina margfrægu „Martens-klausu“ sem rataði svo inn í inngang Haagsamnings nr. II frá 1899 um lög og venjur í landhernaði. Fól „Martens- klausan“ efnislega í sér að túlka bæri samninginn og reglur settar í skjóli hans, eða þær sem upp á vantaði, með hliðsjón af meginreglum hans og þróun á réttarsviðinu og gildir sú túlkunarregla enn almennt í mannúðarétti.124 Nokkuð skiptar skoðanir hafa þó verið um arfleifð Martens þar sem ýmsum þótti afstaða hans til mála einkum litast af starfi hans sem sendimanns í þágu Rússlands og eftir byltinguna þar í landi árið 1917 var hans lítt getið í Sovétríkjunum. Dagbækur Martens þykja endurspegla þá togstreitu sem hann var í verandi bæði fræðimaður og diplómat og sjálfum þótti honum hann meira metinn alþjóðlega en heima fyrir þar sem hann sætti tortryggni í þjónustu keisarans verandi fræðimaður og af baltneskum uppruna.125 123 Neff (n 5) bls. 257 og 309. 124 Lauri Malksoo, „Friedrich Fromhold von Martens (Fyodor Fyodorovich Martens — 1845–1909)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1147–1148. 125 Sama heimild bls. 1149–1150. 9 Lærdómur 20. aldar fyrir þróun þjóðaréttar — skipbrot einsýni á áherslur vildarréttarins Þegar á 19. öld mátti greina strauma og stefnur sem töldu of eindregnar áherslur í anda vildarréttar þeirrar aldar ófullnægjandi greiningu á þjóðarétti. Sú gagnrýni stafaði ekki einungis frá þeim minnkandi hópi fræðimanna sem enn aðhylltust þýðingu eðlisréttar, heldur mun frekar frá fræðimönnum sem ýmist töldu slíka tæknilega nálgun á réttinn með ofuráherslu á fullveldi ríkja í raun óraunsanna og allt eins gildishlaðna þrátt fyrir vísindalegt yfirbragð. Vildarréttur virtist til dæmis einn og sér, eins og síðar varð lögð ríkari áhersla á, alls ekki geta útskýrt þýðingu einstaklingsbundinna réttinda manna og ófrávíkjanlegar þjóðaréttarvenjur í því sambandi, svo siðferðileg álitamál virtust þannig óumflýjanleg.126 En sú stefna sem átti öðru fremur eftir að leggja grunn að milduðum vildarrétti í þessum anda á 20. öld á sviði þjóðaréttar er ótvírætt frjálslyndisstefnan (líberalismi) þar sem áherslan er færð frá ríkinu og á fullveldi þess og yfir á frelsi og réttindi einstaklinganna sem væri bæði þjóðfélagslega æskilegt og hagkvæmt.127 Frjálslyndisstefnan skiptist svo upp í áherslur á frelsi manna í viðskiptum annars vegar og áherslur á stjórnmálaleg mannréttindi hins vegar, en hlutverk ríkja og lögmætra valdhafa þeirra væri einkum það að standa vörð um slík réttindi þegnanna. Slíkar hugmyndir voru auðvitað ekki nýjar af nálinni og áttu rætur að rekja til frelsisstríðs Bandaríkjanna, frönsku byltingarinnar og hugmynda fræðimanna á 18. öld. En á sviði þjóðaréttarins verða þessar hugmyndir sérlega áhrifaríkar þegar kemur fram á 20. öld, einkum í kjölfar tveggja heimsstyrjalda og til þeirra má rekja áherslu á uppbyggingu alþjóðastofnana sem og hugmyndir um alþjóðasamfélag sem standa eigi vörð um ófrávíkjanleg gildi í krafti þjóðaréttar á borð við frið og grundvallarmannréttindi. Má því segja að á 20. öld þá hafi þjóðaréttur að nýju orðið að réttarkerfi sem væri a.m.k. að hluta til sett yfir ríkin en ekki bara mótað af ríkjunum og fyrir hagsmuni þeirra einna. Áhersla 19. aldar á vildarrétt blandast þannig saman við ýmsa strauma og stefnur á 20. öld á sviði þjóðaréttar, einkum frjálslyndisstefnu af ýmsum toga, en einnig um tíma sósíalisma og fasisma, auk ýmissa útgáfa af eðlisrétti. Þá má heldur ekki líta fram hjá því að þróun þjóðaréttar á 19. og fram á 20. öld kallaðist í verulegum efnum á við álitaefni sem tengdust nýlendustefnunni og stöðu þriðja heimsins sem svo var kallaður.128 Þá var einnig viss gerjun í herbúðum 126 Neff (n 5) bls. 266–268. 127 Stephen C. Neff, “A Short History of International Law” í Malcolm Evans (ritstj.), International Law (5. útg., Oxford University Press 2018) bls. 16. 128 Anghie (n 4) sjá einkum bls. 32–40. Líta sumir fræðimenn til dæmis svo á, með nokkurri einföldun, að þjóðaréttur hafi allt fram eftir 20. öld einkum leitast við að réttlæta með aðferðum lögfræðinnar valdbeitingu stórveldanna gegn réttlausum íbúum nýlenda. En jafnvel þegar sú lögformlega undirokun hafi síðan liðið undir lok hafi þjóðaréttur áfram þjónað því hlutverki að heimila ýmiss konar íhlutun í málefni þróunarlanda á forsendum og í þágu hagsmuna Vesturlanda, sbr. einnig skrif ýmissa annarra er kenna má við gagnrýnar lögspekikenningar og Third World Approaches to International Law (TWAIL).
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172
Qupperneq 173
Qupperneq 174
Qupperneq 175
Qupperneq 176
Qupperneq 177
Qupperneq 178
Qupperneq 179
Qupperneq 180
Qupperneq 181
Qupperneq 182
Qupperneq 183
Qupperneq 184
Qupperneq 185
Qupperneq 186
Qupperneq 187
Qupperneq 188
Qupperneq 189
Qupperneq 190
Qupperneq 191
Qupperneq 192
Qupperneq 193
Qupperneq 194
Qupperneq 195
Qupperneq 196
Qupperneq 197
Qupperneq 198
Qupperneq 199
Qupperneq 200
Qupperneq 201
Qupperneq 202
Qupperneq 203
Qupperneq 204
Qupperneq 205
Qupperneq 206
Qupperneq 207
Qupperneq 208
Qupperneq 209
Qupperneq 210
Qupperneq 211
Qupperneq 212
Qupperneq 213
Qupperneq 214
Qupperneq 215
Qupperneq 216
Qupperneq 217
Qupperneq 218
Qupperneq 219
Qupperneq 220
Qupperneq 221
Qupperneq 222
Qupperneq 223
Qupperneq 224

x

Helga Law Journal

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.