Helga Law Journal - 01.01.2021, Side 44

Helga Law Journal - 01.01.2021, Side 44
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 4544 vildarréttarmanna á sviði þjóðaréttar á 20. öld, en á meðal hugmyndastrauma úr þeim ranni er kenningaskóli Vínarskólans sem gerði ráð fyrir því að setja mætti fram frumgreiningar á þjóðarétti í anda vildarréttar en þó algerlega óháð öðrum félagsvísindum. Hér í framhaldi er þó aðeins svigrúm til þess að stikla á stóru og greina frá þremur merkum og leiðandi fræðimönnum. Í fyrsta lagi er þá um að ræða Lassa Openheim sem telja má nokkuð dæmigerðan fyrir klassískar vildarréttaráherslur á síðari hluta 19. aldar og fram á 20. öld. Í öðru lagi Hans Kelsen sem var helsti kennimaður Vínarskólans á 20. öld. Í þriðja lagi er svo loks Hersh Lauterpacht, sem samtvinnar hefðbundinn vildarrétt við sterkar áherslur frá frjálslyndisstefnu og mannréttindum í sínum verkum og skrifum á 20. öld, sem verður nú að telja meginstraums nálgun á þjóðarétt eftir heimsstyrjaldirnar tvær. 10 Nokkrir helstu fræðimenn í þjóðarétti á 20. öld — Oppenheim, Kelsen og Lauterpacht Að endingu verður nú fjallað um þrjá fræðimenn sem allir settu mjög mark sitt á þróun þjóðaréttar á 20. öld en allir áttu þeir nokkuð viðlíka rætur ef svo mætti segja. Þeir voru allir af gyðingaættum, komu frá hinum þýska menningarheimi í Mið-Evrópu og þurftu allir að yfirgefa heimalönd sín á þessari öld öfganna, sem síðan leiddi til þess að þeir urðu að hasla sér völl í nýju heimalandi og lögðu þá fyrir sig þjóðarétt og komust svo allir til metorða á því sviði hver á sinn hátt. Er hér átt við Lassa Oppenheim (1858–1919), Hans Kelsen (1881–1973) og Hersch Lauterpacht (1897–1960). Oppenheim má telja vera nokkuð dæmigerðan fyrir vildarréttaráherslur 19. aldar og fram á 20. öld, Kelsen fetar að vissu leyti meira í fótspor háfleygari fræðimanna fyrri alda með afar sérstakri vildarréttarkenningu sinni um „hin hreinu lög“, en Lauterpacht er svo að segja leiðandi fræðimaður á sviði þjóðaréttar á síðari hluta 20. aldar þar sem áherslur vildarréttarins eru mildaðar af hugmyndafræði frjálslyndis og einstaklingsréttinda svo að útskýra megi með raunsönnum hætti þjóðarétt og fyrir hvað hann virðist helst standa í nútímanum. Lassa Francis Openheim fæddist inn í vel stæða fjölskyldu í nágrenni Frankfurt og nam hann síðan lögfræði í Göttingen, Berlín, Heidelberg og loks Freiburg þar sem hann var lausráðinn stundakennari í refsirétti árið 1889, en þá þegar var svo komið að vandasamt var fyrir menn af gyðingaættum að fá fastar stöður við háskóla í Þýskalandi. Var það ekki fyrr en Oppenheim afréði að flytja til Basel í Sviss að hann fékk loks prófessorsstöðu við háskólann þar í borg. Oppenheim var eftir sem áður ekki ánægður með ástandið í Mið-Evrópu á þessum árum og árið 1895 ákveður hann óvænt að brjóta allar brýr að baki sér og flytjast til Englands. Á sama tíma fer áhugi hans á þjóðarétti vaxandi og hann hefur stundakennslu í nýju landi við þann kunna skóla London School of Economics and Political Science (LSE) á því sviði og fær ríkisborgararétt í Bretlandi um aldamótin 1900, en auk þess byrjar breska utanríkisráðuneytið að leita til hans með ráðgjöf varðandi þjóðarétt. Árið 1905 kemur svo út fyrsta útgáfan af því kunna riti sem við nú þekkjum sem Oppenheims International Law og slær það umsvifalaust í gegn sem áhrifamesta ritið á sviði þjóðaréttar og er það svo enn í síðari útgáfum annarra. Árið 1908 er Oppenheim síðan ráðin Whewell prófessor í þjóðarétti við Háskólann í Cambridge og gegndi hann þeirri stöðu allt til dauðadags í október 1919.129 Sem fyrr segir vakti þetta rit Oppenheims þegar gríðarlega athygli og kom fljótlega út í fjölda ríkja og hann varð þekktur maður á heimsvísu á sviði þjóðaréttar. Það sem einkennir ritið öðru fremur er sá ásetningur höfundarins að setja skipulega og hlutlægt fram reglur þjóðaréttar eins og þær birtast í eiginlegum milliríkjasamskiptum, það er þá einkum í formi þjóðréttarvenja og þjóðréttarsamninga. Telja má áherslur Oppenheim dæmigerðar fyrir 19. aldar vildarréttaráherslur í þjóðarétti þar sem hann lagði mest upp úr hlutlægri greiningu á eiginlegri framkvæmd ríkja og þýðingu hennar í samhengi.130 Er þó ljóst að líkt og Kant þá taldi Oppenheim þjóðarétt hafa sérstakan normatífan tilgang sem væri sá að fyrirbyggja deilur ríkja og því væri algert lykilatriði að menn kynnu skil á reglunum eins og þær væru. Enn fremur er ljóst að Oppenheim deilir ekki þeirri sýn John Austin að þjóðaréttur sé ekki lög þar sem um væri að ræða samfélag ríkja sem teldu sig bundin af slíkum rétti og tiltekin viðurlög gætu réttilega leitt af brotum.131 Rit Oppenheim um þjóðarétt varð eftir hans dag að nokkurs konar stofnun á sviði þjóðaréttar þar sem eftirmenn hans tóku hver af öðrum við keflinu að ritstýra síðari útgáfum og má þar helsta nefna þá Arnold McNair og Hersch Lauterpacht.132 Hans Kelsen er ekki aðeins þekktur fyrir framlag sitt til þjóðaréttar heldur er hann einnig talinn vera einn helsti réttarheimspekingur 20. aldar fyrir vildarréttarkenningu sína um hið hreina form laganna (pure theory of law). Kelsen var þó þar ekki að öllu leyti eyland þar sem hann tilheyrði hópi fræðimanna í lögum sem voru einkum við Háskólann í Vínarborg og sem hafa síðar jafnan verið nefndir í einu lagi Vínarskólinn.133 Aðferðafræði Kelsen gekk út á það að greina lögin án áhrifa frá öðrum félagsvísindum þar sem lögfræði væru sérstök vísindi sem aðgreina bæri fullkomlega frá siðfræði, þjóðfélagsfræðum og stjórnmálum.134 Eftir því sem á leið fékk Kelsen sérstakan áhuga á þjóðarétti sem skipar mikilvægan sess í kenningu hans og enn síðar beindist sá áhugi hans einna helst að þróun alþjóðastofnana og þá einkum Sameinuðu þjóðanna. 129 Mathias Schmoeckel, „Lassa Oppenheim (1858–1919)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1152–1153. 130 Neff (n 5) bls. 230. 131 Anghie (n 4) bls. 48. 132 Schmoeckel (n 129) bls. 1153–1155. 133 Aðrir merkir fræðimenn kenndir við Vínarskólann eru þeir Josef Kunz og a.m.k. um tíma Alfred Verdross. 134 Bardo Fassbender, „Hans Kelsen (1881–1973)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1167.
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188
Side 189
Side 190
Side 191
Side 192
Side 193
Side 194
Side 195
Side 196
Side 197
Side 198
Side 199
Side 200
Side 201
Side 202
Side 203
Side 204
Side 205
Side 206
Side 207
Side 208
Side 209
Side 210
Side 211
Side 212
Side 213
Side 214
Side 215
Side 216
Side 217
Side 218
Side 219
Side 220
Side 221
Side 222
Side 223
Side 224

x

Helga Law Journal

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.