Helga Law Journal - 01.01.2021, Page 44

Helga Law Journal - 01.01.2021, Page 44
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 4544 vildarréttarmanna á sviði þjóðaréttar á 20. öld, en á meðal hugmyndastrauma úr þeim ranni er kenningaskóli Vínarskólans sem gerði ráð fyrir því að setja mætti fram frumgreiningar á þjóðarétti í anda vildarréttar en þó algerlega óháð öðrum félagsvísindum. Hér í framhaldi er þó aðeins svigrúm til þess að stikla á stóru og greina frá þremur merkum og leiðandi fræðimönnum. Í fyrsta lagi er þá um að ræða Lassa Openheim sem telja má nokkuð dæmigerðan fyrir klassískar vildarréttaráherslur á síðari hluta 19. aldar og fram á 20. öld. Í öðru lagi Hans Kelsen sem var helsti kennimaður Vínarskólans á 20. öld. Í þriðja lagi er svo loks Hersh Lauterpacht, sem samtvinnar hefðbundinn vildarrétt við sterkar áherslur frá frjálslyndisstefnu og mannréttindum í sínum verkum og skrifum á 20. öld, sem verður nú að telja meginstraums nálgun á þjóðarétt eftir heimsstyrjaldirnar tvær. 10 Nokkrir helstu fræðimenn í þjóðarétti á 20. öld — Oppenheim, Kelsen og Lauterpacht Að endingu verður nú fjallað um þrjá fræðimenn sem allir settu mjög mark sitt á þróun þjóðaréttar á 20. öld en allir áttu þeir nokkuð viðlíka rætur ef svo mætti segja. Þeir voru allir af gyðingaættum, komu frá hinum þýska menningarheimi í Mið-Evrópu og þurftu allir að yfirgefa heimalönd sín á þessari öld öfganna, sem síðan leiddi til þess að þeir urðu að hasla sér völl í nýju heimalandi og lögðu þá fyrir sig þjóðarétt og komust svo allir til metorða á því sviði hver á sinn hátt. Er hér átt við Lassa Oppenheim (1858–1919), Hans Kelsen (1881–1973) og Hersch Lauterpacht (1897–1960). Oppenheim má telja vera nokkuð dæmigerðan fyrir vildarréttaráherslur 19. aldar og fram á 20. öld, Kelsen fetar að vissu leyti meira í fótspor háfleygari fræðimanna fyrri alda með afar sérstakri vildarréttarkenningu sinni um „hin hreinu lög“, en Lauterpacht er svo að segja leiðandi fræðimaður á sviði þjóðaréttar á síðari hluta 20. aldar þar sem áherslur vildarréttarins eru mildaðar af hugmyndafræði frjálslyndis og einstaklingsréttinda svo að útskýra megi með raunsönnum hætti þjóðarétt og fyrir hvað hann virðist helst standa í nútímanum. Lassa Francis Openheim fæddist inn í vel stæða fjölskyldu í nágrenni Frankfurt og nam hann síðan lögfræði í Göttingen, Berlín, Heidelberg og loks Freiburg þar sem hann var lausráðinn stundakennari í refsirétti árið 1889, en þá þegar var svo komið að vandasamt var fyrir menn af gyðingaættum að fá fastar stöður við háskóla í Þýskalandi. Var það ekki fyrr en Oppenheim afréði að flytja til Basel í Sviss að hann fékk loks prófessorsstöðu við háskólann þar í borg. Oppenheim var eftir sem áður ekki ánægður með ástandið í Mið-Evrópu á þessum árum og árið 1895 ákveður hann óvænt að brjóta allar brýr að baki sér og flytjast til Englands. Á sama tíma fer áhugi hans á þjóðarétti vaxandi og hann hefur stundakennslu í nýju landi við þann kunna skóla London School of Economics and Political Science (LSE) á því sviði og fær ríkisborgararétt í Bretlandi um aldamótin 1900, en auk þess byrjar breska utanríkisráðuneytið að leita til hans með ráðgjöf varðandi þjóðarétt. Árið 1905 kemur svo út fyrsta útgáfan af því kunna riti sem við nú þekkjum sem Oppenheims International Law og slær það umsvifalaust í gegn sem áhrifamesta ritið á sviði þjóðaréttar og er það svo enn í síðari útgáfum annarra. Árið 1908 er Oppenheim síðan ráðin Whewell prófessor í þjóðarétti við Háskólann í Cambridge og gegndi hann þeirri stöðu allt til dauðadags í október 1919.129 Sem fyrr segir vakti þetta rit Oppenheims þegar gríðarlega athygli og kom fljótlega út í fjölda ríkja og hann varð þekktur maður á heimsvísu á sviði þjóðaréttar. Það sem einkennir ritið öðru fremur er sá ásetningur höfundarins að setja skipulega og hlutlægt fram reglur þjóðaréttar eins og þær birtast í eiginlegum milliríkjasamskiptum, það er þá einkum í formi þjóðréttarvenja og þjóðréttarsamninga. Telja má áherslur Oppenheim dæmigerðar fyrir 19. aldar vildarréttaráherslur í þjóðarétti þar sem hann lagði mest upp úr hlutlægri greiningu á eiginlegri framkvæmd ríkja og þýðingu hennar í samhengi.130 Er þó ljóst að líkt og Kant þá taldi Oppenheim þjóðarétt hafa sérstakan normatífan tilgang sem væri sá að fyrirbyggja deilur ríkja og því væri algert lykilatriði að menn kynnu skil á reglunum eins og þær væru. Enn fremur er ljóst að Oppenheim deilir ekki þeirri sýn John Austin að þjóðaréttur sé ekki lög þar sem um væri að ræða samfélag ríkja sem teldu sig bundin af slíkum rétti og tiltekin viðurlög gætu réttilega leitt af brotum.131 Rit Oppenheim um þjóðarétt varð eftir hans dag að nokkurs konar stofnun á sviði þjóðaréttar þar sem eftirmenn hans tóku hver af öðrum við keflinu að ritstýra síðari útgáfum og má þar helsta nefna þá Arnold McNair og Hersch Lauterpacht.132 Hans Kelsen er ekki aðeins þekktur fyrir framlag sitt til þjóðaréttar heldur er hann einnig talinn vera einn helsti réttarheimspekingur 20. aldar fyrir vildarréttarkenningu sína um hið hreina form laganna (pure theory of law). Kelsen var þó þar ekki að öllu leyti eyland þar sem hann tilheyrði hópi fræðimanna í lögum sem voru einkum við Háskólann í Vínarborg og sem hafa síðar jafnan verið nefndir í einu lagi Vínarskólinn.133 Aðferðafræði Kelsen gekk út á það að greina lögin án áhrifa frá öðrum félagsvísindum þar sem lögfræði væru sérstök vísindi sem aðgreina bæri fullkomlega frá siðfræði, þjóðfélagsfræðum og stjórnmálum.134 Eftir því sem á leið fékk Kelsen sérstakan áhuga á þjóðarétti sem skipar mikilvægan sess í kenningu hans og enn síðar beindist sá áhugi hans einna helst að þróun alþjóðastofnana og þá einkum Sameinuðu þjóðanna. 129 Mathias Schmoeckel, „Lassa Oppenheim (1858–1919)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1152–1153. 130 Neff (n 5) bls. 230. 131 Anghie (n 4) bls. 48. 132 Schmoeckel (n 129) bls. 1153–1155. 133 Aðrir merkir fræðimenn kenndir við Vínarskólann eru þeir Josef Kunz og a.m.k. um tíma Alfred Verdross. 134 Bardo Fassbender, „Hans Kelsen (1881–1973)“ í Bardo Fassbender og Anne Peters (ritstj.), The Oxford Handbook of The History of International Law (Oxford University Press 2012) bls. 1167.
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180
Page 181
Page 182
Page 183
Page 184
Page 185
Page 186
Page 187
Page 188
Page 189
Page 190
Page 191
Page 192
Page 193
Page 194
Page 195
Page 196
Page 197
Page 198
Page 199
Page 200
Page 201
Page 202
Page 203
Page 204
Page 205
Page 206
Page 207
Page 208
Page 209
Page 210
Page 211
Page 212
Page 213
Page 214
Page 215
Page 216
Page 217
Page 218
Page 219
Page 220
Page 221
Page 222
Page 223
Page 224

x

Helga Law Journal

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.