Helga Law Journal - 01.01.2021, Side 45

Helga Law Journal - 01.01.2021, Side 45
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 4746 Kelsen var af gyðingaættum og fæddist í Prag en fluttist ungur til Vínarborgar, höfuðborgar hins Austurríska keisaradæmis þess tíma, og lauk doktorsgráðu í lögum frá Háskólanum í Vín árið 1906. Þaðan lá leið hans til Heidelberg þar sem hann lauk doktorsgráðu hinni meiri (habilitationsschrift) og varð hann í kjölfarið dósent við Háskólann í Vín árið 1911. Á árum fyrri heimsstyrjaldarinnar sinnti Kelsen opinberri þjónustu fyrir herinn og dómstóla ríkisins og gaf þá jafnframt út það rit sem nefnist í enskri útgáfu frá 1920 The Problem of Sovereignty and the Theory of International Law og setur þar fyrst fram kenningu sína um hið hreina form laganna. Vegur Kelsen jókst hratt á þessum árum, en árið 1919 kom hann að vinnu við gerð stjórnarskrár fyrir hið nýja lýðveldi Austurríkis frá 1920, þar sem gert var ráð fyrir sérstökum stjórnskipunardómstól þar sem Kelsen sjálfur tók sæti, samhliða því að hann varð einnig prófessor við Háskólann í Vín árið 1919.135 Mál þróuðust síðan þannig að árið 1927 olli dómur stjórnskipunardómstólsins í máli sem varðaði lögmæti hjónabands fráskilinna ólgu á meðal íhaldssamra kaþólskra íbúa landsins og var dómhúsið meðal annars brennt til grunna. Var þá ráðist í stjórnarskrárbreytingar þar sem dómstóllinn var leystur upp og var Kelsen meðal annars gerður að blóraböggli vegna þessa.136 Um 1930 fór einnig að bera meira á gyðingaandúð í Vínarborg sem leiddi til þess að Kelsen tók boði um að flytja sig yfir til Háskólans í Köln þar sem hann sinnti einkum þjóðarétti og réttarheimspeki. Eftir að Hitler komst svo til valda í Þýskalandi árið 1933 var Kelsen ekki lengur vært í Köln og flutti til Genfar þar sem hann sinnti fræðastörfum og kennslu, sem og um tíma í Prag, en frá Genf fór hann síðan til Bandaríkjanna árið 1940, en Kelsen hafði verið gerður að heiðursdoktor við lagaskólann í Harvard árið 1933. Kominn til Bandaríkjanna hélt Kelsen fyrirlestra um þjóðarétt í Harvard árið 1941 og batt þá að því að er sagt er vonir við það að geta haslað sér völl þar en sú varð þó ekki raunin. Kelsen flutti sig þá yfir á vesturströndina og hóf frá árinu 1942 rannsóknir og kennslu við Kaliforníuháskóla í Berkeley, þar sem hann varð prófessor árið 1945 og starfaði þar til hann lét af störfum 1951, þá sjötugur að aldri, en Kelsen lést í hárri elli 1973.137 Segja má að rannsóknir Kelsen á sérstakri þýðingu þjóðaréttar í hinni stærri mynd lögfræðinnar hafi hafist fyrir alvöru eftir að hann fer til Kölnar árið 1930 og fara svo vaxandi eftir að hann flyst til Genfar samfara því að hann fer að huga að álitaefnum er varða alþjóðastofnanir, alþjóðadómstóla og varðveislu friðar á alþjóðavísu. Beinast skrif hans á þessum árum mjög að gagnrýni á Þjóðabandalagið og fyrirkomulag þess og leggur grunninn að þeim viðfangsefnum sem síðar urðu hans helstu sérsvið, sem eru annars vegar Sameinuðu þjóðirnar (SÞ) en hins vegar álitamál sem vörðuðu stöðu og ábyrgð einstaklinga að þjóðarétti í tengslum við alþjóðaglæpi. En Kelsen var undir lok heimsstyrjaldarinnar 1945 fenginn til ráðgjafar við nefnd Sameinuðu þjóðanna um stríðsglæpi. Allt frá 1944 hóf Kelsen síðan að birta af kappi rannsóknir sínar 135 Sama heimild bls. 1168. 136 Neff (n 5) bls. 367. 137 Fassbender (n 134) bls. 1168–1169. tengdar sáttmála Sameinuðu þjóðanna og hinni nýju alþjóðastofnun og skapaði sér fljótlega nafn sem einn helsti sérfræðingur heims um rétt Sameinuðu þjóðanna er náði hámarki 1950 með útgáfu hins mikla rits The Law of the United Nations: A Critical Analysis of Its Fundamental Problems. Kelsen þótti gagnrýninn á hversu innbyrðis ósamkvæmur sáttmáli Sameinuðu þjóðanna væri þar honum þótti pólitík yfirgnæfa lögfræðina.138 Það sem öðru fremur einkenndi nálgun Vínarskólans voru normatífar og því sem næst dogmatískar áherslur á eðli laga sem safn reglna sem þeim sem undir þær væru settar bæri skylda til að fara eftir að viðlögðum viðurlögum af hálfu þess sem væri þar til bær ef út af brygði. Um það klassíska álitaefni hvað gæti þá með réttu verið uppspretta slíks valdboðs hafnaði Kelsen hvers lags frumspeki á borð við eðlisrétt, en lét þó heldur ekki við það sitja að útskýra lögin og þá einnig þjóðarétt sérstaklega einungis sem afurð af sammæli ríkja um reglurnar. Hugmynd Kelsen var sú að rekja þyrfti vísindalega stig af stigi þessa keðju valdboðs á bak við öll lög þar til komið væri að óumflýjanlegum endimörkum þar sem væri hin eina sanna grunnregla á bak við allar hinar reglurnar eða grundvallarnormið (grundnorm). Að mati Kelsen sem var vildarréttarmaður fól grundvallarnormið þó ekki í sér efnisreglu heldur áskilnað um það að greina hlutlægt aðferðina á bak við það vald sem lægi setningu laga til grundvallar. En innan Vínarskólans skiptust menn svo í flokka eftir því hvað þeir töldu greininguna hafa leitt í ljós að væri grundvallarnormið. Kelsen taldi það liggja í þeim ferlum sem lægju venjurétti til grundvallar, en æðstir væru þá þeir ferlar til myndunar venjuréttar sem giltu einnig í samskiptum ríkja, eða eins og hann sagði: „Þetta er grundvallarreglan um að við ættum að haga okkur á þann hátt sem þorri manna hefur almennt gert um langa hríð“, eða í þjóðarétti að „þjóðaréttarvenja væri réttarskapandi staðreynd“.139 Þótt nálgun Kelsen teljist til vildarréttar er áherslan þó einkum á að greina eðli laga fremur en aðferð. Það sem líka einkennir Vínarskólann er sterk áhersla á að lögfræði séu sérstök vísindi sem þyrftu ekki að sækja þekkingu út fyrir sviðið til heimspeki, sögu, hagfræði eða stjórnmálafræði og af þeim sökum eru kenningar Kelsen kenndar við hina hreinu kenningu um lögin. Áhrif Kelsen á síðari tíma fræðimenn á sviði þjóðaréttar voru nokkur og þó svo að hann hafi ótvírætt verið vildarréttarmaður hafði hann engu að síður þá skýru sýn að friðsamur heimur sem lyti skynsamlegri stjórn laga og réttar væri helsta markmið í sjálfu sér.140 Ólíkt mörgum vildarréttarmönnum taldi Kelsen að vald laganna stafaði í grunninn ekki beinlínis frá ríkjum heldur væri fullveldi ríkja fremur takmörk sett af þjóðarétti. Kelsen var eineðlissinni þegar kom að tengslum þjóðaréttar og landsréttar og 138 Sama heimild bls. 1170. 139 Vera má að Kelsen hafi ekki verið allskostar sannfærður um þessa niðurstöðu sína en hann virtist þó algerlega vera sannfærður um það að lögvísindi hlytu að snúast um það að leita að svarinu við þessari lykilspurningu. Geta ber þess að sá kunni þjóðréttarfræðingur og lengstum alþjóðadómari Anzilotti taldi grundvallarnormið að baki laga fremur vera grundvallarregluna um pacta sunt servanda. Neff (n 5) bls. 369. 140 Fassbender (n 134) bls. 1171–1172.
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188
Side 189
Side 190
Side 191
Side 192
Side 193
Side 194
Side 195
Side 196
Side 197
Side 198
Side 199
Side 200
Side 201
Side 202
Side 203
Side 204
Side 205
Side 206
Side 207
Side 208
Side 209
Side 210
Side 211
Side 212
Side 213
Side 214
Side 215
Side 216
Side 217
Side 218
Side 219
Side 220
Side 221
Side 222
Side 223
Side 224

x

Helga Law Journal

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.