Helga Law Journal - 01.01.2021, Blaðsíða 45

Helga Law Journal - 01.01.2021, Blaðsíða 45
Helga Law Journal Vol. 1, 2021 Pétur Dam Leifsson 4746 Kelsen var af gyðingaættum og fæddist í Prag en fluttist ungur til Vínarborgar, höfuðborgar hins Austurríska keisaradæmis þess tíma, og lauk doktorsgráðu í lögum frá Háskólanum í Vín árið 1906. Þaðan lá leið hans til Heidelberg þar sem hann lauk doktorsgráðu hinni meiri (habilitationsschrift) og varð hann í kjölfarið dósent við Háskólann í Vín árið 1911. Á árum fyrri heimsstyrjaldarinnar sinnti Kelsen opinberri þjónustu fyrir herinn og dómstóla ríkisins og gaf þá jafnframt út það rit sem nefnist í enskri útgáfu frá 1920 The Problem of Sovereignty and the Theory of International Law og setur þar fyrst fram kenningu sína um hið hreina form laganna. Vegur Kelsen jókst hratt á þessum árum, en árið 1919 kom hann að vinnu við gerð stjórnarskrár fyrir hið nýja lýðveldi Austurríkis frá 1920, þar sem gert var ráð fyrir sérstökum stjórnskipunardómstól þar sem Kelsen sjálfur tók sæti, samhliða því að hann varð einnig prófessor við Háskólann í Vín árið 1919.135 Mál þróuðust síðan þannig að árið 1927 olli dómur stjórnskipunardómstólsins í máli sem varðaði lögmæti hjónabands fráskilinna ólgu á meðal íhaldssamra kaþólskra íbúa landsins og var dómhúsið meðal annars brennt til grunna. Var þá ráðist í stjórnarskrárbreytingar þar sem dómstóllinn var leystur upp og var Kelsen meðal annars gerður að blóraböggli vegna þessa.136 Um 1930 fór einnig að bera meira á gyðingaandúð í Vínarborg sem leiddi til þess að Kelsen tók boði um að flytja sig yfir til Háskólans í Köln þar sem hann sinnti einkum þjóðarétti og réttarheimspeki. Eftir að Hitler komst svo til valda í Þýskalandi árið 1933 var Kelsen ekki lengur vært í Köln og flutti til Genfar þar sem hann sinnti fræðastörfum og kennslu, sem og um tíma í Prag, en frá Genf fór hann síðan til Bandaríkjanna árið 1940, en Kelsen hafði verið gerður að heiðursdoktor við lagaskólann í Harvard árið 1933. Kominn til Bandaríkjanna hélt Kelsen fyrirlestra um þjóðarétt í Harvard árið 1941 og batt þá að því að er sagt er vonir við það að geta haslað sér völl þar en sú varð þó ekki raunin. Kelsen flutti sig þá yfir á vesturströndina og hóf frá árinu 1942 rannsóknir og kennslu við Kaliforníuháskóla í Berkeley, þar sem hann varð prófessor árið 1945 og starfaði þar til hann lét af störfum 1951, þá sjötugur að aldri, en Kelsen lést í hárri elli 1973.137 Segja má að rannsóknir Kelsen á sérstakri þýðingu þjóðaréttar í hinni stærri mynd lögfræðinnar hafi hafist fyrir alvöru eftir að hann fer til Kölnar árið 1930 og fara svo vaxandi eftir að hann flyst til Genfar samfara því að hann fer að huga að álitaefnum er varða alþjóðastofnanir, alþjóðadómstóla og varðveislu friðar á alþjóðavísu. Beinast skrif hans á þessum árum mjög að gagnrýni á Þjóðabandalagið og fyrirkomulag þess og leggur grunninn að þeim viðfangsefnum sem síðar urðu hans helstu sérsvið, sem eru annars vegar Sameinuðu þjóðirnar (SÞ) en hins vegar álitamál sem vörðuðu stöðu og ábyrgð einstaklinga að þjóðarétti í tengslum við alþjóðaglæpi. En Kelsen var undir lok heimsstyrjaldarinnar 1945 fenginn til ráðgjafar við nefnd Sameinuðu þjóðanna um stríðsglæpi. Allt frá 1944 hóf Kelsen síðan að birta af kappi rannsóknir sínar 135 Sama heimild bls. 1168. 136 Neff (n 5) bls. 367. 137 Fassbender (n 134) bls. 1168–1169. tengdar sáttmála Sameinuðu þjóðanna og hinni nýju alþjóðastofnun og skapaði sér fljótlega nafn sem einn helsti sérfræðingur heims um rétt Sameinuðu þjóðanna er náði hámarki 1950 með útgáfu hins mikla rits The Law of the United Nations: A Critical Analysis of Its Fundamental Problems. Kelsen þótti gagnrýninn á hversu innbyrðis ósamkvæmur sáttmáli Sameinuðu þjóðanna væri þar honum þótti pólitík yfirgnæfa lögfræðina.138 Það sem öðru fremur einkenndi nálgun Vínarskólans voru normatífar og því sem næst dogmatískar áherslur á eðli laga sem safn reglna sem þeim sem undir þær væru settar bæri skylda til að fara eftir að viðlögðum viðurlögum af hálfu þess sem væri þar til bær ef út af brygði. Um það klassíska álitaefni hvað gæti þá með réttu verið uppspretta slíks valdboðs hafnaði Kelsen hvers lags frumspeki á borð við eðlisrétt, en lét þó heldur ekki við það sitja að útskýra lögin og þá einnig þjóðarétt sérstaklega einungis sem afurð af sammæli ríkja um reglurnar. Hugmynd Kelsen var sú að rekja þyrfti vísindalega stig af stigi þessa keðju valdboðs á bak við öll lög þar til komið væri að óumflýjanlegum endimörkum þar sem væri hin eina sanna grunnregla á bak við allar hinar reglurnar eða grundvallarnormið (grundnorm). Að mati Kelsen sem var vildarréttarmaður fól grundvallarnormið þó ekki í sér efnisreglu heldur áskilnað um það að greina hlutlægt aðferðina á bak við það vald sem lægi setningu laga til grundvallar. En innan Vínarskólans skiptust menn svo í flokka eftir því hvað þeir töldu greininguna hafa leitt í ljós að væri grundvallarnormið. Kelsen taldi það liggja í þeim ferlum sem lægju venjurétti til grundvallar, en æðstir væru þá þeir ferlar til myndunar venjuréttar sem giltu einnig í samskiptum ríkja, eða eins og hann sagði: „Þetta er grundvallarreglan um að við ættum að haga okkur á þann hátt sem þorri manna hefur almennt gert um langa hríð“, eða í þjóðarétti að „þjóðaréttarvenja væri réttarskapandi staðreynd“.139 Þótt nálgun Kelsen teljist til vildarréttar er áherslan þó einkum á að greina eðli laga fremur en aðferð. Það sem líka einkennir Vínarskólann er sterk áhersla á að lögfræði séu sérstök vísindi sem þyrftu ekki að sækja þekkingu út fyrir sviðið til heimspeki, sögu, hagfræði eða stjórnmálafræði og af þeim sökum eru kenningar Kelsen kenndar við hina hreinu kenningu um lögin. Áhrif Kelsen á síðari tíma fræðimenn á sviði þjóðaréttar voru nokkur og þó svo að hann hafi ótvírætt verið vildarréttarmaður hafði hann engu að síður þá skýru sýn að friðsamur heimur sem lyti skynsamlegri stjórn laga og réttar væri helsta markmið í sjálfu sér.140 Ólíkt mörgum vildarréttarmönnum taldi Kelsen að vald laganna stafaði í grunninn ekki beinlínis frá ríkjum heldur væri fullveldi ríkja fremur takmörk sett af þjóðarétti. Kelsen var eineðlissinni þegar kom að tengslum þjóðaréttar og landsréttar og 138 Sama heimild bls. 1170. 139 Vera má að Kelsen hafi ekki verið allskostar sannfærður um þessa niðurstöðu sína en hann virtist þó algerlega vera sannfærður um það að lögvísindi hlytu að snúast um það að leita að svarinu við þessari lykilspurningu. Geta ber þess að sá kunni þjóðréttarfræðingur og lengstum alþjóðadómari Anzilotti taldi grundvallarnormið að baki laga fremur vera grundvallarregluna um pacta sunt servanda. Neff (n 5) bls. 369. 140 Fassbender (n 134) bls. 1171–1172.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186
Blaðsíða 187
Blaðsíða 188
Blaðsíða 189
Blaðsíða 190
Blaðsíða 191
Blaðsíða 192
Blaðsíða 193
Blaðsíða 194
Blaðsíða 195
Blaðsíða 196
Blaðsíða 197
Blaðsíða 198
Blaðsíða 199
Blaðsíða 200
Blaðsíða 201
Blaðsíða 202
Blaðsíða 203
Blaðsíða 204
Blaðsíða 205
Blaðsíða 206
Blaðsíða 207
Blaðsíða 208
Blaðsíða 209
Blaðsíða 210
Blaðsíða 211
Blaðsíða 212
Blaðsíða 213
Blaðsíða 214
Blaðsíða 215
Blaðsíða 216
Blaðsíða 217
Blaðsíða 218
Blaðsíða 219
Blaðsíða 220
Blaðsíða 221
Blaðsíða 222
Blaðsíða 223
Blaðsíða 224

x

Helga Law Journal

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helga Law Journal
https://timarit.is/publication/1677

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.