Andvari - 01.01.2013, Page 95

andvari
KREDDULAUS TEMPERAMENTSMAÐUR
93
Þeir [Þjóðverjar] þekkja alt, hafa heyrt alt, séð alt, kannað, rannsakað, útgrundað og
gagnskoðað alt, ofan frá hinum sundlháu skýjum metaphysicae (háspekinnar) niður í
hina órannsakanlegustu leyndardóma, svo langt fyrir neðan víti, að fjandinn sjálfur sér
þá ekki í myrkranna besta kíkir (!) frá myrkranna lægsta observatorio (stjörnuturni).
Trúna taka þeir og leggja við hana gandreiðarbeisli sinnar subjective philosophie
(hugspeki) og fljúga svo um alla heima og geima, taka morgunverð hjá deismus
(guðstrú), miðdag hjá pantheismus (algyðistrú), kvöldverð hjá supranaturalismus
(opinberunartrú, dulspeki) og sofna í atheismus (guðleysi) eftir svalkið. - Danir hlaupa
á eftir þeim eins og hundar eftir fælnum hesti og komast að Danavirki; þar snúa þeir
aftur heim til láglendisins og syngja: ved Jorden at blive det tjener os bedst (for) vi er
ikke skabte for Höjhet og Blæst.39
Svo mikið er víst að báðir urðu þeir Eiríkur og Matthías frjálslyndir í trú-
málum og fjarlægðust kirkjukenningar um sakramenti og embætti. Þeir höfðu
trúfrelsi, rannsóknarfrelsi og umburðarlyndi í öndvegi. Oft er sagt að Matthías
hafi verið fyrsti frjálslyndi guðfræðingurinn á íslandi. Rúmlega þremur ára-
tugum áður en sú stefna skaut rótum í íslensku trúar- og kirkjulífi var hann
farinn að hugsa á sömu nótum og þeir frjálslyndu guðfræðingar (Jón Helgason,
Haraldur Níelsson og Sigurður Sivertsen) sem leiddu þá þessa stefnu til vegs í
íslensku kirkjulífi.40 Matthías tók mjög mið af kirkju- og trúarlífi á Englandi
og vildi innleiða þann frjálsa anda og fyrirkomulag sem hann kynntist þar.
I því sambandi má nefna Sjómannaklúbbinn sem hann stofnaði í Reykjavík
árið 1875 ásamt Þorláki O. Johnson kaupmanni, en þar voru haldnar trúar-
samkomur utan ramma hinnar opinberu ríkiskirkju í líkingu við það sem var
á Englandi. Kirkjulegir embættismenn litu trúarstarfsemi Sjómannaklúbbsins
hornauga og þeim fannst það fyrir neðan virðingu sína að taka þátt í trúar-
samkomum í venjulegum samkomusal úti í bæ þar sem jafnvel hafði verið
haldinn dansleikur kvöldið áður.41
Það er ljóst að Eiríkur var ekki síður frjálslyndur í þessum efnum en
Matthías. Hann gerði sitt til að losa um þau tök sem danska ríkiskirkjan hafði
á Islandi og kemur það m.a. fram í þátttöku hans í þeirri tilraun að tryggja að-
komu Ensku biskupakirkjunnar að vígslu biskups íslands þegar að því koma
að vígja eftirmann Helga Thordersen. Sú kirkja taldist fylgja postullegri
vígsluröð sem segja mátti að væri eftirsóknarverð út frá kirkjulegum sjónar-
miðum, en það voru fremur þjóðernisleg sjónarmið sem réðu áhuga Eiríks
og ýmissa annarra Islendinga á málinu 42 Einnig má ætla að umburðarlyndi
og fjölhyggja sú er ríkir varðandi trúfræði í Ensku biskupakirkjunni hafi gert
hana áhugaverða í augum hans, því hún rúmar bæði kalvínskar og rómversk-
kaþólskar guðfræðiáherslur og margt þar á milli43