Andvari - 01.01.2013, Blaðsíða 112

110
HJALTI HUGASON
ANDVARI
Þórarinn í samræðum sínum við Steinar á Brú í brúðkaupinu að foreldrar
hennar hafi „víst aldrei nefnt sjálfstæði svo hún heyrði“.30 Hún verður því
verkasmá í húsfreyjuhlutverkinu og liggur í bóklestri.31 Leggur það háttarlag
grunn að næsta skrefi, vakningunni.32
Vitundarvakningin verður að tveimur hjúskaparárum liðnum og er henni
gefið aukið vægi með tímaflöktinu í upphafi sögunnar. Auk þeirra nýstár-
legu (raunsæis-)bókmennta sem hún kynnist í safni sr. Guðna opna vonbrigðin
með hann augu Sigríðar þegar fyrsta hjónabandssælan er runnin af. Hann
rýfur bindindisheit sitt sem er hluti trúlofunar þeirra.33 Keyrir um þverbak
við jarðarför Þórunnar tengdamóður hans. A heimleiðinni eiga þau Sigríður
trúnaðarsamtal þar sem sr. Guðni játar vantrú sína og ófullnægju í prestshlut-
verkinu sem hann hafði gengið til nauðugur. Þá sannfærist Sigríður um að
hjúskapur þeirra grundvallist ekki á ást heldur draumórum hennar og fjárvon
hans.34 Vakningunni er lýst svo:
Frá þessum dögum var Sigríður ekki lengur barn í hugsaninni, - þó að ekki yxi
búsumhyggjan, - efinn var vaknaður; nú sá hún það sem hún hafði kviðið fyrir að sjá,
það að séra Guðni elskaði hana ekki, hafði helst aldrei gert það; það var auðurinn... Og
svo að hann trúði ekki því sem hann kenndi; það gægðist ósjálfrátt út hjá honum við og
við, einkum þegar hann var fullur.35
Þess ber að geta að hin afhjúpandi samræða á sér stað á hestbaki. Hross
blandast einnig mjög inn í martraðarkennda drauma Sigríðar nóttina eftir sem
opinbera uppgjöf hennar og smæð, svik og lítilmótleika sr. Guðna en yfirburði
Þórarins.36
Vitundarvakningin leiðir til uppgjörs sem krefst tíma, orku og átaka og
nær yfir mikinn hluta sögunnar. I uppgjörinu öðlast Sigríður dýpri skilning
á trúleysi sr. Guðna en krefur hann jafnframt um heilindi. Hann átti ekki að
halda áfram að vera prestur, „það var svo drepandi að kenna það sem helg
sannindi, sem maður með sjálfum sér áleit ósatt“.37 Sigríður gengur einnig af
trúnni en dregur gagnstæðar ályktanir af því miðað við sr. Guðna: „hún hætti
að koma til kirkju þegar messað var“.38 Þannig segir hún af sér opinberu hlut-
verki prestskonunnar.
Lfppgjörið sem spannar miðhluta sögunnar helst í hendur við fyrstu stig
niðurbrotsins eða niðurstigningar Sigríðar til helvítis - inferno eða ríkis djöfl-
anna (demónanna). Sú langa og stranga vegferð hefst er hún barnshafandi,
kemur að sr. Guðna í fangi vinnukonu í fjósmyrkrinu. Leggst hún við það í
rúmið og er upp frá því skilin við mann sinn að sæng. Skilnaður var þó ekki
auðfenginn, auðveldur eða algengur á sögutíma verksins, síst þegar prests-
hjón áttu í hlut. Skilnaður Sigríðar krefst enda undirbúnings og átaka og í
þeim á hún aðeins bakland að Hamri og í heimi bókanna. Eftir eina slíka