Andvari - 01.01.2013, Side 163

ANDVARI
UTAN OG INNAN GARÐS
161
því lýst hvernig neðanjarðarkúnstnerinn verður til. Frásögn bókarinnar lýkur
áður en Bjarni hlaut tilnefningu til Islensku bókmenntaverðlaunanna, hann er
búinn að sætta sig við stöðu sína á jaðrinum meðal neðanjarðarskálda, eða
eins og hann orðar það svo vel á lokasíðu bókarinnar: að tilheyra „samfélagi
hinna lágstemmdu drauma“.
Frásögnin af neðanjarðarkúnsternum hefur ýmis goðsagnakennd ein-
kenni, þó á annan hátt en fyrri skáldsögur Bjarna. I Andlit hittum við fyrir
fátækan draumóramann sem hírist í köldum risherbergjum á nóttum en
skrifar í hlýju Landsbókasafnsins á daginn. A tímabili býr hann í risher-
bergi í blokkinni á Hringbraut þar sem Þórbergur Þórðarson bjó og þangað
heimsækir hann draugur, sem kann að vera Þórbergur afturgenginn. Þannig
tengir Bjarni sig við annan höfund sem bjó lengi við þau skilyrði að hírast
í leiguherbergjum við slæm skilyrði og nýta sér hlýju Landsbókasafnsins á
daginn. Verkum Bjarna er ítrekað hafnað hjá öllum bókaútgáfum borgarinn-
ar en hann heldur áfram sinni draumasmíði og þegar frásögn lýkur er hann
að vinna í Borginni bak við orðin en hefur ekki ennþá fengið útgefanda að
Endurkomu Maríu.
Kannski er ekki rétt að nota eiginnafn Bjarna þegar fjallað er um Andlit því
strax í upphafskaflanum er kynntur til sögu flækingskötturinn Gullbrandur
Högnason sem sögumaður finnur svangan og hrakinn og tekur með sér heim.
I táknrænni mynd sem dregin er upp þarna í upphafskaflanum er sálinni
líkt við þennan kött og sögumaður nefnist eftir það Gullbrandur Högnason.
Forsenda þessarar samlíkingar verður æ ljósari eftir því sem líður á verkið.
Sögumaðurinn Gullbrandur/Bjarni er nokkurs konar flækingsköttur; sjálf-
stæður, stoltur og varkár í samskiptum sínum við heiminn. Hann lendir í
ýmsu, fær marga byltuna en kemur alltaf standandi niður. Og líkast til hefur
hann níu líf.
Snemma í bókinni er að finna frásögn sem ber yfirskriftina „Fjölskyldu-
myndir". Þar eru dregnar upp tvær stuttar en áhrifaríkar myndir af foreldr-
um sögumanns. Vel má halda því fram að þar sé lýst hvernig bæði faðir og
móðir bregðast syni sínum og hafna honum, þótt á ólíkan hátt sé. í þess-
um kafla hverfur kötturinn Gullbrandur Högnason og sögumaður tekur yfir
sjálf hans og lifir eftir það sem nokkurs konar flækingsköttur á eigin vegum.
Guðmundur Andri Thorsson fjallar um atburð sem lýst er í þessum kafla í
grein í Tímariti Máls og menningar og kemst að þeirri niðurstöðu að þar sé
því lýst hvernig sjálf drengsins frjósi við höfnun móðurinnar: „Hann breytist
í köttinn og fer eftir það sinna eigin ferða, tilheyrir engu lengur, mætir hvergi
í skóla en býr sér til sína eigin tilveru sem virðist einkennast af reglusemi,
hirðusemi og vinnusemi - og þegar fram líða stundir sívaxandi löngun til að
spegla sig í þeim sem ekki eru reglusamir, hirðusamir eða vinnusamir heldur
hafa það til að bera að vera utangarðs.“10 Það er athyglisvert að víða í Andlit