Úrval - 01.04.1953, Side 48

46
ÚRVAL
En til er önnur alvarlegri mót-
bára, sem beint hefur verið gegn
því að varpa orsakalögmálinu
fyrir borð. Ef til vill eru orsak-
ir þær, er ráða hegðun sameind-
anna, aðeins duldar um sinn,
en hinsvegar ekki útilokað að
einhvem tíma komist menn fyr-
ir rætur þeirra; það væri því
of snemmt að gefast upp. Þetta
sjónarmið þarfnast gaumgæfi-
legrar íhugunar, og í því sam-
bandi langar mig að ræða nýtt
dæmi: geislavirk efni. Kjarni
radíumfmmeindarinnar er ó-
stöðugur og getur sprengt frá
sér alfaögn og sent hana burt
með geysilegum hraða. Sé á-
kveðið magn af radíum, mikið
eða lítið, athugað, kemur í ljós,
að á rúmlega 17 öldum sundr-
ast helmingur frumeindakjam-
anna á þennan hátt. Þær berg-
tegundir, sem radíum er unnið
úr em svo miklu eldri en þetta,
að ekkert er eftir af því radíum
sem upphaflega kann að hafa
verið í þeim, en radíum er stöð-
ugt að verða til úr úraníum; þær
breytingar ganga miklu hægar
svo að enn er eftir af því úraní-
um, sem myndazt hefur einhvern
tíma endur fyrir löngu við gífur-
legan hita og þrýsting. Nú er
hægt að hreinsa allt radíum úr
bergmola, láta molann svo bíða
í nokkur ár og vinna svo radí-
um úr honum aftur. I síðara
sinnið fást þá einvörðungu
frumeindir sem fæðst hafa á
tímabilinu frá fyrri hreinsun-
inni. En sé nú athugað hve
hratt þessar ungu frumeindir
ummyndast kemur í ljós að
hraðinn er nákvæmlega sá sami
og í venjulegu radíum, þar sem
meginhluti frumeindanna hlýtur
að vera tíu alda gamall eða
eldri. Tilraunir eins og þessi
hafa margsinnis verið fram-
kvæmdar á ýmsum geisla-
virkum efnum, en svarið
er æ hið sama: geislavirkir
kjamar eldast ekki, þeir deyja
aðeins einn góðan veðurdag.
Þetta er í meira lagi einkenni-
legt. Hvað ræður því hvenær
radíumfrumeind skal deyja?
Ekki sýnast það vera áhrif ut-
an að; hvorki efnabreytingar,
hiti né þrýstingur hafa nokkur
áhrif.
Vera kann þá að ákvörð-
unin sé tekin inni í kjamanum
sjálfum. Ekki getur það þá verið
neitt líkt gangverkinu í tíma-
sprengju, því að dauðastimdin
er alveg óviss. Hins vegar væri
unnt að hugsa sér teningaspil,
kannske kjarninn springi þeg-
ar 6 koma upp 13 sinnum í röð!
Stungið hefur verið upp á svip-
aðri skýringu: í radíumkjarn-
anum em meira en 200 prótón-
ur og nautrónur, sem hringsnú-
ast og færast úr stað eftir býsna
flóknum brautum; menn hafa
látið sér detta í hug að einhver
sérstök samstaða allra þessara
agna gæfi alfaögninni kost á að
sleppa út. Á þann hátt væri unnt
að samræma það, að dauði rad-
íumsameindarinnar virðist ein-
ungis tilviljunum háður og er