Úrval - 01.04.1968, Blaðsíða 64

62
ÚRVAL
um sem brunnið gátu, og orsakaði
beinlínis brunann, en enginn gat
þó bent á flogistonið eða sannað
að það væri yfirleitt til.
A okkar tíma hafa risið upp efna-
vísindi sem eru aðallega að þakka
því að nú taka neytendur notagildi
hlutanna fram yfir efnafræðilega
þýðingu þeirra og efnis þess sem
þeir eru úr. Og þó eru þau kannski
enn frekar að þakka þeirri stað-
reynd að það er samræmi í þeim
lögmálum sem atóm og mólekúl
bindast eftir í hópa og sambönd og
þegar reglurnar fyrir sam- og víx-
il áhrifum (skipti-) og teikningar
yfir hugsanleg sambönd hafa verið
gerð mun svo virðast sem þau megi
nota til allra mögulegra sem ómögu-
legra hluta. Vísindamenn binda
miklar vonir við þetta. Af öllum
tilraunum til þess að skilja náttúr-
una virðast vísindi þau sem fást við
rannsókn á bygingu efna bezt til
þess fallin að sameina kenningu og
tilraun og rökleiðslu og tilgátur,
ásamt útlitsfegurð og notagildi. Það
hefur líklega ekki verið nein til-
viljun að fagurfræði var svo ná-
tengd fyrri tíðar hugmyndum um
efni og gerð þeirra.
Efnin eru þó að sjálfsögðu nauð-
synleg í rannsóknarstofum enn. Þau
efni sem menn notuðu til að smíða
fyrstu vísindatækin lágu mjög
nærri. Stjörnufræðingar notuðu
messing og tinnugler í stjörnukíkja.
Það var engin þörf að bæta segul-
hrifin í járni, stáli og segulsteini
fyrr en rafmagnsiðnaðurinn var
kominn til nokkurs þroska. Margir
þeir eiginleikar sem nú hafa hvað
mesta þýðingu voru þó uppgötvaðir
með vísindalegri rannsókn. Af því
leiddi svo að menn urðu að söðla
fullkomlega um í skilningi sínum
og þekkingu á efnum.
Sé horft til þróunar rafmagns- og
seguleiginleika efna þá komst vís-
indamaðurinn fljótlega fram úr iðn-
aðarmanninu. Það ýtti heldur betur
við efnarannsóknarmönnum árið
1857 þegar upp komst að spænskur
kopar sem notaður hafði verið í
sæsímastrenginn yfir Atlantshafið
hafði aðeins 14% leiðni á við
bezta kopar sem þá var þekktur.
Síðan urðu rannsóknir og mælingar
á rafmagnsviðnámi einhver um-
fangsmesti liðurinn í rannsóknum
á öllum tegundum efna. Þegar
menn svo enn síðar uppgötvuðu
elektrónuna leiddi það til þess að
farið var í ríkara mæli að gera
tilraunir með gerviefni með áður
óþekktum eiginleikum.
Við alla notkun efna, jafnt dag-
lega sem aðra, verður alltaf að
velja á milli. Það er hægt að þróa
einn einstakan eiginleika efnis eins
og hann þolir, en það er ógerlegt
að velja eitt efni eingöngu vegna
eins eiginleika þess. Efnaverkfræð-
iningurinn verður að gera nýtt efni
með öllum þeim eiginleikum sem
óskað var og vísindin geta nú sagt
honum hvernig hann á að byggja
það upp, til þess að allt standist á
og sé í jafnvægi. Nú er ekki lengur
um það að ræða að velja milli efna
og eiginleika heldur getum við nú
skapað nýja.
Um margar aldir var það aðal-
vandamál smiða að sameina styrk
og meðferð í smíðum. Allan þann
tíma var stál ímynd alls styrkleika.