Úrval - 01.04.1968, Blaðsíða 129

VAR ÞAÐ SÚPER-NÓVA SEM DRAP .. . .
127
þoku, og voru það rannsóknatæki,
borin af eldflaug, sem skotið var
út í geim, sem þetta merktist á.
Þessi útgeislun kom ekki frá
stjörnu, sem eitt sinn hafði bloss-
að upp og orðið að súper-nóvu,
heldur frá þokunni sjálfri.
Krabbaþokan er girnileg til fróð-
leiks vísindamönnum, sem eru að
reyna að grafast fyrir um upphaf
og þróun stjarna í vetrarbrautinni,
og sögu hennar allrar í heild.
Ymsar tilgátur eru uppi um or-
sakir þess að stjörnur blossa svo
brátt upp sem þær gera, sem hér
er um að ræða. Að öllum líkindum
er orsökin sú að stjarnan „hrynur"
inn í sjálfa sig vegna þess að jafn-
vægi aðdráttaraflsins fer úr skorð-
um, en við þetta losnar gífurleg
orka.
Athugum þetta — svo mikilsvarð-
andi sem það er fyrir stjörnueðlis-
fræði nútímans — ofurlítið nánar.
Það er aðdráttaraflið, sem er mestu
valdandi um það hvernig efnið sem
dreifist um geiminn, örþunnt, dregst
saman í sólir, smátt og smátt. Ef sól
okkar drægist svo saman að hún
yrði 6 km að þvermáli, mundi hún
verða tífalt þéttari í sér en atóm-
kjarni.
Sumir stjörnueðlisfræðingar halda
að það sé einmitt þetta, sem valdi
því að sól breytist í súper-nóvu:
hún hættir að valda þyngd sinni,
„kremst“ saman og fyrirferðin
verður örlítið brot af því sem áður
var. Við þetta losnar hundrað sinn-
um meiri orka en við kjarnorku-
sprengingu, sem auðvitað er ekki
sambærilegt fyrirbrigði hér á hnett-
inum (af manna völdum).
Þá vaknar sú spurning hvort
nokkurn tíma í sögu jarðarinnar —
en það er býsna löng saga — hafi
slikur atburður gerzt tiltölulega ná-
lægt henni, þ. e. í aðeins fárra ljós-
ára fjarlægð. Eða að hinu leytinu,
munu nokkrar líkur vera á, að
þetta ætti eftir að gerast?
Á þeim 5000 milljónum ára, sem
liðin eru síðan jörðin varð til, hef-
ur sólin nokkrum sinnum komizt
í nánd við súper-nóvu þegar hún
sprakk, svo að ekki hefur numið
nema nokkrum parsekum, mest tíu.
Ef nokkrar viti bornar verur hafa
verið á jörðinni þá, hefðu þær séð
óvenjulega bjarta stjörnu á lofti,
hefði hún borið hundraðfalda birtu
á við tunglið.
Utgeislun frá slíkri sól er a. m.
k. hundraðföld á litrófsbandinu móts
við sambærilega útgeislun frá sól-
inni. Við þetta myndu hin efri lög
lofthvolfsins jónast, en ekki mundi
samt nein meiriháttar breyting
verða á jörðu niðri. Útfjólubláir
geislar mundu stöðvast þar uppi og
ekkert af þeim ná niður til jarðar.
Þetta nýstirni, svo ofurbjart,
mundi skína í öllu sínu veldi í
nokkra mánuði, en fara svo að
dofna. f kringum það mundi koma
fram þoka sem færðist út í allar
áttir með margra þúsunda kíló-
metra hraða á sekúndu, og eftir
nokkur hundruð ár mundi þessi
þoka ná yfir álitlegan hluta af
himninum. Hún mundi bera bjarma
á næturhimin, en svo daufan að
varla yrði greindur með berum
augum. Eftir að hafa þanizt þann-
ig um nokkrar þúsundir ára, mundi
hún aftur fara að hægja á sér.