Úrval - 01.04.1968, Blaðsíða 63

SAGA EFNANNA
61
ir álitið að stál væri hreint járn,
en það var ekki svo galin ályktun,
því að járn varð að stáli við upp-
hitun í eldi, sem raunar hreinsar
flesta hluti.
Hugsuðir Asíulanda lágu samt
ekki á liði sínu. Þeir fundu nærri
allar þær málmblöndur sem urðu
þannig til að frumefni blönduðust
viðarkolum og sem hafa mátti til
nytsamlegra hluta. Öll smíði mið-
alda allt frá skotvopnum til dóm-
kirkna, sem raunar vor undanfari
nútímavísinda, vélanna og verk-
fræðiafreka nítjándu aldarinnar,
voru gerð úr efnum sem höfðu
þekkzt um margar aldir fyrir
blómatíma Grikklands hins forna.
Málmfræðingar höfðu verið önn-
um kafnir og aukið sífellt fram-
leiðsluna og gæði hennar, en hvorki
þeim né neytendum datt í hug að
þörf væri á nýjum efnum eða
blöndum. Til þess að þróa aðrar
aðferðir en hinar gamalkunnu,
þurfti víðan sjónhring, nýja þekk-
ingu og nýjar þarfir og verður ekki
annað séð en slíkt hafi vart verið
til fyrr en á byrjun tuttugustu ald-
ar.
Elztu athuganir á eðli efnisins
stafa frá grísku spekingunum, en
þeir höfðu staðgóða þekkingu á
iðnaði og handverki og öllum
vinnubrögðum þeirra greina. Atóm-
vísindi Demókrítusar stafaði bein-
línis frá rannsókn hans á hinum
óreglulegu blöndum steins og kera-
miks og hinu augljósa sambandi
milli eiginleika stáls og bronz, sem
þó hlutu mismunandi meðferð.
Aristóteles gat nefnt átján mót-
vægi, eins og bræðan- og óbræð-
anlegur, seigt og deigt, eldfimt og
óeldfimt o.s.frv. Þau þrjú stig sem
efnið kemur fyrir í og samband-
ið milli þeirra og aflsins leiddu
honum í ljós náttúruöflin, sem
hann kallaði mold, vatn, loft og eld.
Þetta var prýðileg eðlisfræði en
„efnafræði“ sú, sem fæddist af
þessu endaði í hreinni vitleysu.
Upp frá þessu gekk á með ýms-
um og misjöfnum hugmyndum í
efna- og eðlisfræðinni. Alkym-
istarnir, eða gullgerðarmenn, leit-
uðu sambandsins milli eiginleika
efnanna og grundvallaratriða al-
heimsins. Eitt aðaltakmark þeirra
var líka að breyta samsetningum
frumefna. Þetta var alls ekki galin
hugmynd því við verðum að hafa
í huga að á þeim tíma höfðu frum-
efnin alls ekki verið greind og menn
ekki áttað sig á þeim, nema að ör-
litlu leyti. Það er fyrir löngu aug-
ljóst að ekki er hægt að safna svo
öllum eiginleikum gulls saman á
smíða megi þar gullmola. En þetta
smíða megi þar gullmola. En þetta
reyndu gullgerðarmenn öldum
saman og verður vart með tölum
talið hve margir eyddu ævi sinni
til þess að reyna að framleiða gull,
sem aldrei tókst og mun aldrei
takast.
Á sextándu öld kom Paracelsus
fram með „grundvallaratriði" sín,
salt, brennistein og kvikasilfur, en
brátt var Paracelsus lagður til hlið-
ar í tvær aldir ríkti efnafræði sem
eingöngu byggðist á kenningum en
ekki tilraunum. Þar má telja
„flogiston“-efnafræðina, en flogi-
ston álitu menn að væri sérstakt
efni, sem fyndist á öllum þeim efn-