Úrval - 01.04.1968, Blaðsíða 107

ALBERT EINSTEIN ....
105
mótsögn hvor við aðra. Önnur sagði,
að Ijósið væri ölduhreyfing, en hin,
að það væru að einhverju leyti
agnir. Þó setti hann þær báðar fram
í einu — og hafði rétt fyrir sér.
Það var ógleymanlegt að vinna
með Einstein. 1937 báðum við pólski
eðlisfræðingurinn Leopold Infeld og
ég, um að fá að vinna með honum.
Einstein tók okkur vel, því að hann
þarfnaðist aðstoðar, þar sem hann
vann að verkefni, sem krafðist 'ná-
kvæmra og veigamikilla útreikn-
inga. Þannig kynntumst við hon-
um ekki aðeins sem góðum manni
og vini, heldur einnig sem starfandi
vísindamanni.
Einstein bjó yfir ótrúlega miklum
einbeitingarhæfileika. Er hann
glímdi við torleyst vandamál, var
hann líkastur dýri, sem eltist við
erfiða bráð. Þegar við stóðum
frammi fjrrir óleysanlegu vanda-
máli kom oft fyrir að Einstein stóð
upp frá skrifborðinu, lagði pípuna
frá sér og sagði með sínu einkenni-
lega, enska málfari: „Það er bezt,
að ég hugleiði þetta nánar.“ Gekk
hann þvínæst fram og aftur um
gólfið og hamaðist með einum fingr-
inum í hárlubbanum. Andlitsfall-
ið breyttist og svipurinn varð fjar-
rænn og draumlyndur. Engin ytri
áreynsla var sýnileg, hann hvorki
yggldi brúnum né gretti sig og at-
hyglin virtist sokkin inn í djúp
vitundarlífsins. Mínútur liðu, en
skyndilega hætti Einstein að
þramma um gólfið og hlýlegt bros
breiddist um svip hans. Hann hafði
leyst gátuna. Stundum var lausnin
svo einföld, að við Infeld vorum
steinhissa yfir því að hafa ekki
komið auga á hana sjálfir. En Ein-
stein hafði seitt hana fram úr djúp-
um hugans. Hvernig hann fór að
því, skildum við ekki.
Hann tók það mjög nærri sér
þegar eiginkona hans lézt, en hélt
þó áfram störfum, eins og ekkert
hefði í skorizt.
Eg minnist þess vel, er ég var
eitt sinn að vinna með honum á
þessu erfiða tímabili. Andlitið var
magurt og rist djúpum sorgarrún-
um, og hann varð að leggja mikið
á sig til að geta einbeitt sér. Ég
reyndi að hjálpa honum með því að
fitja upp á umræðum um torleyst
viðfangsefni og smám saman varð
Einstein svo gagntekinn af efninu,
að sorgarblikan hvarf brátt úr aug-
um hans.
Við héldum umræðunum áfram í
meira en tvær klukkustundir, og
þeigar þeim lauk, var Einstein í
ljómandi skapi og hafði greinilega
gleymt, a.m.k. um stundarsakir,
hinum þungbæra harmi. Er hann
kvaddi mig, sagði hann: „En hvað
þetta var ánægjuleg stund!“ Og
að baki þessara orða bjó mikil og
djúp þakklætiskennd.
Þó að Einstein aðhylltist hvorki
skipulögð trúarbrögð né trúarleg-
ar athafnir, er hann trúaðasti mað-
ur, sem ég hef nokkru sinni kynnzt.
Eitt sinn sagði hann við mig: „Hug-
myndir og innblástur koma frá
guði“, og orðið guð sagði hann af
mikilli lotningu. Á marmaraplötu
á arninum í húsi stærðfræðistofn-
unar Princeton háskóla er skráð
skýrum stöfum, það sem kalla má
léiðarljós Einsteins í vísindalegu
starfi: „Guð er ólýsanlegur, hann