Úrval - 01.04.1968, Blaðsíða 126

124
ÚRVAL
blossinn sást ekki, því geimþokur
huldu súper-nóvuna.
Til eru orkustöðvar jafn „bjart-
ar“ sem þokan í Cassiopeia. Ein
heimtir Eimþokan í Svani-A, og er
hún tæplega sýnileg í stjörnusjá,
sem tekur ljós, eða aðeins tveir
daufir deplar. Útgeislunin virðist
vera sams konar og í Krabbaþoku,
og er hún afar sterk, tífalt sterkari
en ljós- og útvarpsgeislun í vetrar-
braut okkar.
Walter Baade, bandarískur
stjörnufræðingur, áleit að þetta
væri miklu stórkostlegra en svo,
að ekki hefði verið annað um að
vera en að súper-nóva fæddist, og
gizkaði hann á að tvær vetrarbraut-
ir hefðu rekizt á. En Victor Ambart-
sumyan, formaður Byurakan-rann-
sóknastöðvar í Armeníu, kom fram
með nýja og mjög nýstárlega til-
gátu. Hann er á þeirri skoðun að
Svanur-A sé vetrarbraut, sem
sprungið hafi á mjög óvenjulegan
hátt, hafi hún hrokkið í tvennt
(ef svo má að orði komast) og fjar-
iægist atómkjarnarnir hver annan
með ógurlegum hraða. Athuganir
sem gerðar hafa verið síðan þessi
tilgáta Ambartsumyans kom fram,
styðja hana.
En auk þess hafa nú ekki fyrir
alls löngu sézt þeir hlutir á himni,
sem stjörnufræðingar skilja ekkert
í. Þetta kalla þeir ofursólir eða
kvasa, og berast þaðan afar sterk-
ar útvarpsbylgjur. Á mynd af al-
heiminum, sem útvarpsbylgjur frá
stjörnum og vetrarbrautum leiða
fram, sjást þær ekki sem bjartir
flekkir, heldur sem vel afmarkaðir
deplar.
Ofursólir (eða kvasar) geisla frá
sér ljósi jafnt sem útvarpsöldum,
en það sem furðulegast er í fari
þeirra, er það, að ljósmagnið er
afar breytilegt. Ein af þeim, sú sem
kallast 3C445, tvítugfaldaði birtu
sína á árunum 1965—1966, en síð-
an dofnaði birta hennar mjög ört,
þannig að á hverjum þremur vik-
um minnkaði hún um 10 til 70%.
Ekki fara aðrar ofursólir jafn ört
í sakirnar.
Margar tilgátur eru uppi um upp-
runa þeirra, og ber mikið á milli,
jafnvel um fjarlægðirnar og stærð-
ina. Halda sumir að þær hljóti að
vera stórar, jafnvel afar stórar, og
séu þær þar sem kalla mætti á
heimsenda. En svo eru aðrir sem
þykjast hafa rök fyrir því að þær
séu miklu nær, og þá auðvitað
miklu minni.
Próf. Shklovsky er einn af þeim
sem halda að stjörnur þessar séu
kjarni úr vetrarbrautum, sem hafa
sprungið, og séu þær í ofboðslegri
fjarlægð héðan, og að orkan sem
frá þeim streymir sem geimgeislar,
og segulafl sé hundrað milljón
sinnum meiri en sú orka sem losn-
ar þegar súper-nóva springur.
Próf. Shklovsky segir svo:
Hvaða afleiðingar mundi það
hafa fyrir okkur íbúa jarðarinnar
ef geimgeislunin, sem á henni lend-
ir, hundraðfaldaðist, eða þó að ekki
væri nema að hún tífaldaðist?
Þetta mundi vissulega hafa mikla
hættu í för með sér, einkum að því
er varðar breytingar á erfðavísum
bæði dýra og jurta. Engum hefur
dottið í hug að slíkar breytingar