Úrval - 01.09.1975, Blaðsíða 61

MAÐURINN GEGN VÉLUNUM
59
urðu að eyða gífurlegum fjárupp-
hæðum.
Hinn raunverulega harmleik
menningar okkar held ég' að megi
túlka þannig: Á nítjándu öld var
einn guð sem tilbeðinn var meir
en nokkuð annað, það voru vísind-
in. Og vísindin voru öflug því all-
ar uppgötvanir þeirra þýddu mikl-
ar framfarir. Með þeim var ekki
reynt að leysa grundvallarvanda-
mál, og sem afsökun fyrir því var
sagt að vísindin væru enn ung og
vandamálin yrðu leyst á tuttugustu
öldinni.
í dag þekkjum við takmarkanir
vísindanna. Áður trúðum við því
að þegar vísindin hefðu náð mark-
miði sínu, myndum við einnig skilja
mannsandann, en svo rann það upp
fyrir okkur að afstaða mannsins
til sjálfs sín er í nánum tengslum
við mótun hans, og það er alger-
lega óskylt vísindunum.
Vísindin geta gert allt fyrir
manninn, nema að móta hann. Það
sem jafnan hefur mótað manninn
eru ákveðnar hugmyndir um per-
sónu hans, munstur sem leitað er
eftir. Við sjáum þetta greinilega í
þeim löndum þar sem mótunaráhrif
fólks eru mikil. Tungumálin hafa
sérstakt orð yfir þetta. Hugtakið
„gentleman" í Englandi á engan
sinn líka í Evrópu. Fyrr meir not-
uðu spánverjar orðið „caballero“,
fvrirmyndarmaðurinn, sem þeir
settu sér að markmiði, og það leiddi
til þess að þjóðin mótaðist og Spánn
varð stórveldi.
Að mínu áliti er nú hlutverk
mannkynsins að komast að því
hvernig er unnt að móta fólk og
við vitum að það geta vísindin ekki
gert fyrir okkur. Þess vegna á æsk-
an við vandamál að stríða, þess
vegna gerir hún uppreisn gegn til-
raunum vísindanna til að stjórna
manninum. Á meðan þessi mann-
legu vandamál eru óleyst verður
ekkert blómaskeið menningarinnar.
Sem sakir standa væri mögu-
leiki fyrir ákveðið blómaskeið í
Rússlandi og Kína, því báðar þjóð-
irnar hafa komið sér upp hugmynd
um manninn. Rússneska orðið „bol-
sjevik“ hefur sama áhrifamátt og
orðið „gentleman". Hvort sem þessi
manngerð er raunveruleg eða
ímynduð, þá er hún ríkjandi í hugs-
un Sovétþjóðanna. Samsvarandi
þörf hefur ekki verið fullnægt á
vesturlöndum, og það álít ég að sé
mesta vandamál okkar.
— Þér hafið skrifað að vestræn
menning stefni að endalokum sín-
um. Hvaða hugmyndir gerið þér
yður um framtíðina?
Það er ekki menning mannsins
heldur menning vélanna sem stefn-
ir að endalokum sínum. Vélarnar
stjórna heiminum og þegar valda-
kerfi þeirra er einu sinni skipu-
lagt fer öll fjármyndun. jafnvel í
kommúnistalöndunum, til þess að
afla fleiri véla. Það er með öðrum
orðum: Maðurinn gegn vélinni.
Það er engum vafa undirorpið að
okkar menningarskeið, sem hefst
með Napoleon á kreppu yfir höfði
sér.
☆