Fróðskaparrit - 01.01.1994, Blaðsíða 109

SANDOYARMÁL - LEYSLIGAR HUGLEIÐINGAR
121
hevur eisini gjørt vart við seg í mykines-
máli.
Eitt, sum sandoyarmál hevur saman við
suðuroyarmáli, er, at í sterkt bendum sagn-
orðum einstavaðum í 2. og 3. persóni í ein-
tali, er varðveitt tað foma eyðkenni, at -t
verður ikki lagt aftur at í 2. persóni í eintali,
t.d. túfer, tú ger, ikki gert,fert. Hetta heldur
Heðin Brú í æru í øllum tí, hann hevur
skrivað. I spumarsetningum, har ið orð, ið
byrja við hjáljóða, t.d. t, kemur tætt aftan á
sagnorðið, hevur -r lyndi til at hvørva, men
enn verður toygt á e-ið, t.d. Hvar fer [fe: ]
túl
Eg segði í áðni, at eg skuldi siga nakað
um ó [æu] í sandoyarmáli, t.e. á Sandi, í
Skúgvoy og Skopun. Pápi mín, sum var
lærari í Skopun, royndi av øllum alvi at
stríðast ímóti hesum ljóði í skúlanum - og
heima við hús, og tað man vera ein atvoldin
til, at eg havi lagt tað av. Hann var vanur at
siga, at teir gomlu har og á Sandi vóm argir
um tað, tí at hetta skuldi ikki vera uppmna-
ligt í sandoyarmáli. Nakrir heimasands-
menn hava hvør í sínum lagi á sinni sagt
mær søguna um, hvussu [æu] skal vera hig-
ar komið, og skal eg her í stuttum siga hana,
sum hon mær er søgd. Ein kona norðan frá
Streyminum, helst úr Streymnesi, kom hig-
ar at vera, og fekk hon tí eyknevnið
Streymurin. Son átti hon, ið æt Hans Petur,
av lívligastu og stuttligastu dreingjum, sum
ungdómurin flokkaðist um. Altíð hevði
hann okkurt skemtið á munni, og tá ið tað
varð tikið upp aftur eftir honum, varð tað
eisini hermt eftir hansara tosingarlag, og
[æu] segði hann, sum vera man, komin
norðan úr Streymoynni. Soleiðis sigst
[æu]-ið at hava verið sáað, og tað spratt og
vaks og breiddist síðan sum lok í veltu.
Útlendskir málfrøðingar, eg havi sagt hetta
fyri, hava verið treyðir at trúgva hesi søgu
um, hvussu [æu[ kom í sandoyarmál, men
eg kenni onga betri. Løgið er, at tað er
komið til Skúvoyar, men ikki út á Skarva-
nes, har ið sagt verður [ou] sum í Skálavík
og Húsavík.
I Skopun, heimbygd míni, er málið sera
misjavnt til uppruna. Skopun er sum kunn-
ugt nýggj bygd, fyrsta búseting var í 1833,
og har settist fólk úr ymsum ættum, serliga
nógv úr Koltri. í mínum bamdómi varð
norðanfjørðsmál at hoyra í nógvum húsum,
men sandoyarmál mundi tó hava yvirván-
an. I ljóði hevur skopunarmál eisini fingið
sítt egið sterka og ramliga lag, sum líkist
væl burtur úr hinum málunum í sýsluni.
Eg skal síðan taka fram nøkur fá orð,
sum, tað vit vita, bert eru til - ella hava
verið til - í sandoyarmáli.
Tað, sum aðrastaðni eitur gjólingur,
gemlingur, gjølvingur og kanska annað við,
eitur her í oynni gemlingur ‘veturgamal
seyður’. Hetta er hitt upprunaligasta av
hesum orðum, soleiðis eitur tað á fornnor-
rønum og nútíðaríslendskum. Hini fyrr
nevndu orðini eru á ymsan hátt runnin av
hesum sandoyarorði, sum her er trúliga
varðveitt í sínum upprunasniði. At veiða
um tað at ‘taka seyð uttanrætta’ er serlig
sandoyarmerking á hesum orði, og tað at
savna seyð eru orð og røktingarháttur vist
ókend aðrastaðni enn her í oynni. Lýsingar-
orðið magur ‘rak, soltin’ hava vit úr Húsa-
vík, t.d. ‘hann er so magur í andliti’. Hetta
er væl kent í fommáli og nútíðar granna-
málum. Helgi hin magri var landnámsmað-
ur í Oyafirði í íslandi. Orðið er burturdeytt