Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Side 39

skúr samkvæmt uppdráttunum, þar sem áðurgreindur steinskúr var í vegi. GSS höfð-
aði mál gegn borginni og krafðist þess m. a., að henni yrði gert að fjarlægja stein-
skúrinn að viðlögðum dagsektum. Héraðsdómur komst að þeirri niðurstöðu að sýkna
bæri borgina að svo stöddu af kröfu þessari. Ágreiningslaust væri að GSS hefðu
verið ljósir þegar frá upphaft annmarkar á eignarheimildum borgarinnar, að því er
varðaði þann skika, sem steinskúrinn stóð á. Þrátt fyrir það hefði borgin ekki fært
fram fullnægjandi rök fyrir því, að GSS hefði átt að vera ljóst, að um mistök væri að
tefla af hálfu borgarinnar við samningsgerðina. Því var talið, að borgin hefði skuld-
bundið sig til að afla stefnanda leiguréttar yfir greindum lóðarskika. Osannað var
talið gegn eindregnum mótmælum borgarinnar, að hún hefði getað aflað sér nauð-
synlegra eignarráða með frjálsum samningum, og þar sem skipulag hefði ekki verið
staðfest fyrir það svæði sem þama væri um að ræða, var ekki talið að borgin hefði
lagaheimild til að beita eignamámi. Því væri ekki unnt að taka til greina kröfur GSS
um afhendingu lóðarskikans og um niðurrif þeirra bygginga, sem á honum vom.
Hins vegar var talið, að yfirgnæfandi líkur væru á því, að borginni yrði kleift að afla
sér þessara eignarheimilda, að minnsta kosti þegar skipulag hefði verið staðfest. Var
borgin því sýknuð að svo stöddu af þeirri kröfu GSS. Hæstiréttur staðfesti niðurstöðu
héraðsdóms að þessu leyti, með vísan til forsendna. Sératkvæði.
Ef sóknaraðili máls hefur lögvarða hagsmuni af því, að skorið sé úr um tilvist
eða efni réttinda eða réttarsambands, getur hann leitað viðurkenningardóms um
kröfur sínar í þeim efnum. Gildir þetta án tillits til þess, hvort honum væri þess
í stað unnt að leita dóms, sem fullnægja mætti með aðför. Sem dæmi má nefna,
að A eigi viðskiptabréf, sem er með undirskrift B, en B vefengir undirskriftina.
Erfitt kann að reynast fyrir A að selja eða veðsetja slíkt bréf, en það getur varðað
A miklu að færa sér bréfið í nyt á þann hátt. Getur A þá fengið viðurkenningar-
dóm fyrir gildi skuldbindingar útgefandans.
1.5 Gilt loforð veitir rétt til efnda in natura eða efndabóta
Sérstakar aðstæður, sem eru til staðar við gerð samnings eða þær ber að
höndum síðar, geta valdið því, að loforð það, sem í samningi felst, sé ógilt. í því
tilviki getur loforðsmóttakandi hvorki krafist efnda in natura né skaðabóta vegna
fjárhagslegra hagsmuna sinna af samningnum (efndabóta). Sá löggemingur er
gildur, sem veitir loforðsmóttakanda rétt til efnda in natura eða til efndabóta.
Ogildur samningur veitir hvorugan þennan rétt.8
í þessu sambandi ber að hafa í huga, að löggemingur þarf ekki nauðsynlega
að vera ógildur í heild sinni, heldur geta tiltekin ákvæði hans verið ógild, t.d.
vegna þess að þau eru ósamrýmanleg ófrávíkjanlegri lagareglu. Slrkum samningi
er unnt að víkja til hliðar að hluta eða breyta, ef það er talið ósanngjarnt eða
andstætt góðri viðskiptavenju að bera hann fyrir sig, sbr. 36. gr. smnl., sbr. 6. gr.
8 Um hugtakið ógildur löggemingur sjá m.a. Olafur Lárusson: Kaflar úr kröfurétti. Reykjavík
1965, bls. 24; Henry Ussing: Aftaler. 3. útg. Kaupmannahöfn 1950, bls. 117-118; Bernhard
Gomard: Obligationsret 2. del, bls. 41; Þorgeir Örlygsson: „Lögfesting almennrar ógildingarreglu
í III. kafla laga nr. 7/1936“. Tímarit lögfræðinga. 2. hefti 1986.
295