Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Side 46

hamlað því, að hann gæti keypt hlutinn eða búið hann til. Fjárskortur stendur
samkvæmt þessu ekki því í vegi, að dómur gangi um efndir in natura.15 Reglur
aðfararlaga geta á hinn bóginn vemdað dómþola gegn því, að ekki sé of nærri
honum gengið við fullnustuna, sbr. t.d. ákvæði 43. gr. aðfl. um það, að ekki megi
taka fjámámi ýmsa lausafjármuni, sem nauðsynlegir eru gerðarþola og heimilis-
mönnum hans til þess að halda látlaust heimili með þeim hætti, sem almennt
gerist.
Ofyrirsjáanleg og veruleg þynging skyldunnar til að efna in natura getur leitt
til þess eftir atvikum, að skyldu skuldara ljúki, þ.e.a.s. að hann losni bæði við
efndir in natura og skylduna til þess að greiða efndabætur. Þessi takmörkun á
gildissviði samningsins er hins vegar óháð fjárhag einstakra skuldara. Sjá nánar
kafli 3.3.
2.3 Bann í settum lögum
í löggjöfinni er að finna ýmiss ákvæði, sem banna eða takmarka gerð eða
efndir tiltekinna samninga eða samningsskilmála. Mjög er það misjafnt, hveijar
afleiðingar það hefur í för með sér, þegar ákvæði slíkra laga eru brotin, og er það
ekki sjálfgefið, að brot á slíku banni leiði fortakslaust til þess, að samningur sé
ógildur. Tilgangurinn með slíku banni getur verið misjafn, og um svo ólík svið
getur verið að ræða, að ekki er mögulegt að setja fram almenna reglu, sem á við
í öllum tilvikum. Þess í stað verður að komast að niðurstöðu í hverju tilviki fyrir
sig.
Bann í settum lögum við gerð samninga eða tiltekinna samningsskilmála getur
oft leitt til þess, að ekki er unnt að fá skuldara dæmdan til að efna samninginn
eftir aðalefni hans.16 Sérstaklega á þetta við, ef efndir eru berum orðum lýstar
refsiverðar eða beinlínis bannaðar með öðrum hætti. Annars er það skýringarefni
hverju sinni, hver séu réttaráhrif brota gegn banni við gerð tiltekinna samninga
eða samningsákvæða.17 Sjá hér til athugunar H 1989 329 (Dráttarvélin). Sem
dæmi má nefna, að þótt bönnuð sé smásöluverslun eftir ákveðinn lokunartíma,
er ekki þar með sagt, að tiltekinn kaupsamningur milli kaupmanns og viðskipta-
vinar, sem gerður er eftir lokun verslunar, geti ekki haft réttaráhrif milli aðila og
þar með veitt kröfuhafa rétt til þess að krefjast efnda in natura eða efndabóta.
Hins vegar gætu legið við því refsiviðurlög að brjóta slíkt bann.
Akvæði í löggjöf hafa á stundum torveldað efndir samningsskuldbindinga
vegna innflutningstakmarkana og takmarkana á rétti til gjaldeyrisyfirfærslna.
15 Sjá t.d. Bernhard Gomard: Obligationsret 2. del, bls. 47 og sami höfundur: Obligationsret
Almene emner, 1. hæfte. Naturalopfyldelse, bls. 52; Henry Ussing: Obligationsretten Alm. Del, bls.
62; Þorgeir Örlygsson: Tímarit lögfræðinga. 2. hefti 1986, bls. 107. Sjá einnig athugasemdir við 23.
gr. kpl. nr. 50/2000, sbr. Alþt. 1999-2000, þskj. 119, bls. 80. Þar segir m.a.: „Fjárskortur seljanda er
undir öllum venjulegum kringumstæðum ekki efndahindrun í skilningi 23. gr. ..., þ.e. seljandinn
getur með öðrum orðum ekki losnað undan skyldum sínum samkvæmt samningi með því einu að
vísa til þess að hann sé kominn í fjárhagsvandræði".
16 Viðar Már Matthíasson: Fasteignakaup Helstu réttarreglur, bls. 178.
17 Sjá nánar Þorgeir Örlvgsson: Þinglýsingar. Reykjavfk 1993, bls. 133 -134.
302
j