Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Page 48

fram á öðrum tíma, á hvorugur samningsaðila rétt til efnda á öðru tímamarki. Ef
ómöguleikinn nær yfir þetta tímabil, eru efndir in natura úr sögunni.
Urn þýðingu tímabundins ómöguleika sjá til athugunar H 1971 1004 (Gríms-
hagi), þar sem sýknað var að svo stöddu af kröfum um efndir in natura. Sjá
einnig H 1948 115 (Heimsstyrjöld). í þeim dómi var lagt til grundvallar, að
skuldarlúkning og vaxta skyldi fara fram í Kaupmannahöfn í dönskum krónum.
Af því leiddi, að ómöguleiki sá til efnda, sem hlaust af heimsstyrjöldinni 1939-
1945 hefði einungis frestað greiðsluefndum og framlengt vaxtaákvæði, en hafi
engin áhrif haft á það ákvæði skuldabréfsins, að innstæða skuldarinnar svo og
vextir skyldu lúkast í ákveðinni fjárhæð dansks gjaldeyris án tillits til gengis
íslensks gjaldeyris. Krafa um vaxtavexti var hins vegar ekki tekin til greina
vegna þeirra orsaka, sem ollu truflun á skiptum aðila.
í 77. gr. aðíl. ræðir um það tilvik, þegar leitt er í ljós við aðfarargerð, að kröfu
gerðarbeiðanda verður ekki fullnægt samkvæmt ákvæðum 11. kafla aðfl., en
ómöguleiki eða önnur samsvarandi atvik leysa gerðai'þola ekki endanlega undan
henni. Getur gerðarbeiðandi þá krafist þess, að héraðsdómari ákveði honum
peningagreiðslu úr hendi gerðarþola þess í stað.
3. ÓGILDIR OG ÓVIRKIR SAMNINGAR
3.1 Ógildir samningar
Skuldari verður ekki dæmdur til þess að efna samning beinlínis eftir aðalefni
hans, ef samningurinn er ógildur, t.d. vegna ákvæða III. kafla samningalaga. Þá
verða efndabætur heldur ekki dæmdar á grundvelli ógilds samnings. Sjá nánar
kafli 1.5 hér að framan og t.d. H 1988 1422 (Oddhóll).19 í því máli gerði
afsalsgjafi þá dómkröfu í héraði, að „... viðurkennt verði með dómi að svon-
efndur kaupsamningur um jörðina Oddhól ... og svonefnt afsal fyrir jörðinni ...
verði ógilt með dómi sem eignaryfirfærslugemingar...“. I héraðsdómi, sem stað-
festur var af Hæstarétti, var dómsorðið að þessu leyti: „Kaupsamningur og afsal
um jörðina Oddhól í Rangárvallahreppi dags. í ágúst 1975 eru ógild sem
eignarréttaryfirfærslugemingar“.
3.2 Óvirkir samningar
Loforð getur verið óvirkt vegna misskilnings (rangra forsendna) hjá loforðs-
gjafa um atriði, sem áhrif höfðu á ákvörðun hans. Eins getur loforð verið óvirkt
vegna breytinga á aðstæðum, sem höfðu þýðingu við ákvörðun loforðsgjafa um
að skuldbinda sig.20 Slík loforð verða hvorki efnd samkvæmt aðalefni skyldunn-
19 Sjá einnig Þorgeir Örlvgsson: Þinglýsingar, bls. 136-137, einkum nmgr. 131 og 132.
20 Um hugtökin rangar forsendur og brostnar forsendur sjá Bernhard Gomard: Obligationsret 1.
del. Kaupmannahöfn 1995, bls. 145-146; Sjá einnig Ólafur Lárusson: Kaflar úr kröfurétti, bls. 27-
29.
304