Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Síða 95

9.2.2 Vanheimild í lausafjárkaupum
9.2.2.1 Inntak réttarins - Gallareglur gilda
I 41. gr. kpl. er fjallað um vanheimild í lausafjárkaupum. Þar segir í 1. mgr.,
að eigi þriðji maður eignarrétt, veðrétt eða annan rétt yfir söluhlut (vanheimild),
gilda reglumar um galla eftir því sem við á, nema leiða megi af samningi, að
kaupandi hafi átt að taka við hlutnum með þeim takmörkunum, sem leiðir af
rétti þriðja manns. Reglan urn tveggja ára tilkynningarfrest skv. 2. mgr. 32. gr.
gildir þó ekki. Kaupandi getur samkvæmt ákvæðum 2. mgr. 41. gr. í öllum
tilvikum krafist skaðabóta fyrir tjón af völdum vanheimildar, sem var til staðar
við kaupin, enda hafi hann hvorki vitað né mátt vita um vanheimildina. Ef þriðji
maður gerir tilkall til réttar yfir söluhlut og kröfu hans er andmælt, gilda
samkvæmt 3. mgr. 41. gr. ákvæði 1. og 2. mgr. eftir því sem við á, nema augljóst
sé, að krafa þriðja manns eigi ekki við nein rök að styðjast. í 4. mgr. 41. gr.
segir, að reglur 1. mgr. gildi eftir því sem við á, þegar krafa þriðja manns bygg-
ist á hugverka- eða auðkennarétti hans, sbr. ákvæði 96. gr. Um annað má semja,
einnig í neytendakaupum, enda sé það kaupanda í hag.107
9.2.2.2 Hvað er vanheimild?
í 1. mgr. 41. gr. er ekki að finna almenna skilgreiningu á hugtakinu van-
heimild, en af ákvæðinu leiðir hins vegar óbeint, hvenær vanheimild telst vera
til staðar. Ákvæðið á bæði við um þau tilvik, þegar þriðji maður er eigandi
hlutar (fullkomin eða algjör vanheimild), og þess tilviks, þegar þriðji maður á
veðrétt eða annars konar rétt yfir honum (vanheimild að hluta). Af ákvæðum 4.
mgr. leiðir, að „aðrar kröfur þriðja manns“ eru kröfur sem byggjast á hugverka-
og auðkennarétti hans, sbr. ákvæði 4. mgr. í eldri kaupalögum, nr. 39/1922, var
engin almenn ákvæði að finna um vanheimild og önnur ósamrýmanleg réttindi
þriðja manns, þótt í 59. gr. væri að vísu mælt fyrir um skaðabótaskyldu, þegar
um ákveðna tegund vanheimildar var að ræða.108
Þegar um fullkomna vanheimild er að ræða, er hugsanlegt, að seljandinn eigi
alls engan rétt yfir hlutnum, t.d. vegna þess að hlut hefur verið stolið. Einnig er
hugsanlegt, að seljandinn eigi aðeins afnotarétt yfir hlutnum eða hann hafi
hlutinn á kaupleigu. Með hugtakinu „annar réttur“ í 1. mgr. er fyrst og fremst
átt við önnur takmörkuð réttindi en veðréttindi, t.d. leiguréttindi, haldsréttindi,
ítök o.fl.
Þegar um er að ræða bann samkvæmt samningi við því að selja hlut eða aðrar
svipaðar takmarkanir á ráðstöfunarrétti, koma sérsjónarmið til greina. Líta má
107 Um 41. gr. norsku kaupalaganna sjá John Egil Bergen og Stein Rognlien: Kjppsloven,
kommentarutgave, bls. 254-260.; Christian Fr W.vlier: Kjppsretten i et nptteskall, bls. 108-110 og
Erling Selvig: Kjppsrett tii studiebruk, bls. 245-246.
108 Um rök fyrir almennri reglu 41. gr. kpl. um vanheimild og önnur ósamrýmanleg réttindi
þriðja manns vísast til þess, sem fram kemur í almennum athugasemdum með frumvarpi til kpl.,
sbr. Alþt. 1999-2000, þskj. 119, bls. 106. í Sþ-samningnum eru reglur um vanheimild og önnur
ósamrýmanleg réttindi þriðja manns í 41. og 42. gr. Sjá einnig 96. gr. kpl.
351